„Cóż tam, panie, w polityce? – Chińcyki trzymają się mocno!?” Każdy Polak zna to zdanie. Często bywa cytowane w przeróżnych dyskusjach. Wszyscy wiedzą, że pochodzi z teatralnego dramatu „Wesele” napisanego przez Stansława Wyspiańskiego w 1901 roku. Nie wszyscy mają świadomość, że tamto polskie zainteresowanie chińskimi sprawami to echo wojny chińsko – japońskiej z lat 1894-95.
Wtedy Chiny musiały walczyć z agresją światowych mocarstw i ich polityką „niesprawiedliwych traktatów”. Sto lat wcześniej Polska stała się ofiarą podobnej agresji, podobnych, „niesprawiedliwych traktatów”. Dlatego Polacy rozumieli Chińczyków i popierali ich w walce przeciwko zagranicznym agresorom. Warto przypomnieć, że w czasie II wojny światowej byliśmy sojusznikami. Aliantami walczącymi w Europie z nazistowskimi Niemcami, a w Azji z japońskimi militarystami.
Pierwsze lata
Państwo polskie było drugim państwem, z grona tych, które od razu nawiązało stosunki dyplomatyczne z powstałą 1 października 1949 roku Chińska Republiką Ludową. Siedemdziesiąt pięć lat temu.
Już 4 października 1949 rząd polski skierował do premiera i ministra spraw zagranicznych ChRL Zhou Enlaia list z propozycją nawiązania stosunków dyplomatycznych na szczeblu ambasad. Odpowiedź dotarła do Warszawy 7 października i taka jest oficjalna data nawiązania stosunków dyplomatycznych między Polską a Chińską Republiką Ludową.
W czerwcu 1950 roku roku pierwszy ambasador Polski w ChRL Juliusz Burgin złożył listy uwierzytelniające przewodniczącemu ChRL Mao Zedongowi. Obok ambasad oba państwa otworzyły także konsulaty generalne. Symbolem bliskości stosunków dwustronnych tym okresie były wizyty w ambasadach obu państw przedstawicieli najwyższego kierownictwa obydwu państw. Polska ambasada gościła wówczas przewodniczącego Mao Zedonga, premiera i ministra spraw zagranicznych Zhou Enlai, dowodzącego wojskiem gen. Zhu De.
W lutym 1950 roku została podpisana pierwsza polsko- chińska umowa o wymianie towarowej i płatnościach, a w 1954 roku oba państwa zawarły umowę o współpracy naukowo-technicznej. W 1951 roku Polska i Chiny podpisały wieloletnie porozumienie żeglugowe. Uruchomiona wtedy żeglugę między portami Polski i Chin i utworzone Chińsko- Polskie Towarzystwo Maklerów Okrętowych, z siedzibą zarządu w Szanghaju, z oddziałami w Gdyni i Pekinie. Działa ono do dziś.
Współpraca polityczna między obu państwami zacieśniła się od 1956 roku kiedy to władze chińskie wsparły „październikową odnowę” w Polsce oraz politykę Władysława Gomułki budowy socjalizmu z polską specyfiką.
Po cyklu wizyt premiera Zhou Enlaja jesienią 1957 roku w Warszawę i pierwszego sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki i premiera Józef Cyrankiewicza w 1958 roku w Chinach przyjęto Wspólny Komunikat. W nim obydwie strony uznały konieczność przestrzegania zasady równości między wszystkimi państwami socjalistycznymi.
Wśród członków kierownictwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, którzy złożyli wizytę w Chinach w tamtym okresie należy przypomnieć Bolesława Bieruta, Edwarda Ochaba, Aleksandra Zawadzkiego, Józefa Cyrankiewicza, Wojciecha Jaruzelskiego i Zbigniewa Messnera.
Warto przypomnieć, że w latach sześćdziesiątych Warszawa była jedynym miejscem spotkań przedstawicieli ChRL i USA, które nie utrzymywały wtedy ze sobą stosunków dyplomatycznych. Negocjacje odbywały się w Pałacu Myślewickim w Łazienkach. Ich finałem było uznanie ChRL jako jedynego reprezentanta Chin przez USA i odzyskanie przez ChRL członkostwa w ONZ i Radzie Bezpieczeństwa. Polska cały czas popierała te starania ChRL .
Współpracy politycznej towarzyszyła współpraca gospodarcza, naukowa,kulturalna i międzyludzka. Do dzisiaj w Chinach popularne i nadal śpiewane są ludowe piosenki upowszechnione tam przez zespół „ Mazowsze”. Symbolem wysokiej polskiej kultury stał się Fryderyk Chopin, wysokiej rangi polskiej nauki dokonania Marii Skłodowskiej- Curie i Mikołaj Kopernik.
Pierwszy raz Chiny poznawałem kiedy byłem uczniem w rodzinnej Częstochowie. Mieście geograficznie odległym od Chin. Ale tam bawiłem się chińskimi zabawkami, w szkolnym zespole grałem na cytrze chińskiej produkcji. Prace szkolne pisałem długopisami produkowanym w częstochowskiej fabryce wedle chińskiej licencji. Na pierwsze randki umawiałem się przy „chińskiej altanie” w miejskim parku. Potem w czasie studiów pierwszy smak chińskich potraw mogłem poznać w warszawskiej restauracji „Szanghaj”.
W czasie studiów poznałem historię Stanisława Flato, wartą dziś upowszechniania,a może i sfilmowania. Stanisław Flato urodził się w Warszawie, studiował tam, a potem skończył medycynę w Paryżu. W grudniu 1936 roku wyjechał do Hiszpanii gdzie wspierał lewicę w walce z faszystowskim puczem generała Franco. Był lekarzem w lewicowym wojsku, awansował na szefa służby medycznej Brygad Międzynarodowych. W 1939 roku za pośrednictwem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża udał się do Chiny. Został tam kierownikiem międzynarodowej grupy lekarzy przy chińskiej Armii Czerwonej. Był lekarzem kierownictwa KPCh, został członkiem KPCh, nauczył się chińskiego języka. W 1945 roku powrócił do Polski. Do Chin wrócił w 1957 roku i przez siedem lat pracował jako radca polskiej ambasady w Pekinie.
Tacy polscy przyjaciele Chin przez lata pracowali na rzecz przyjaźni i współpracy.
Strategiczni partnerzy
Po 1990 roku Polska Rzeczpospolita Ludowa przekształciła się w Rzeczpospolita Polską i zmieniła swój system polityczny i gospodarczy. Pomimo tych zmian kontynuowano współpracę z Chinami starając się dostosować ją do nowych realiów gospodarczych i politycznych.
We wrześniu 1994 roku oficjalną wizytę w Chinach złożył premier Waldemar Pawlak, odbywając rozmowy z przewodniczącym ChRL Jiang Zeminem oraz premierem Li Pengiem. Sukcesem tej wizyty było poparcie Chin dla polskich działań na rzecz integracji politycznej i gospodarczej z Unią Europejską. Potem odbyły się kolejne wizyty wysokich rangą przedstawicieli obydwu państw, w tym oficjalna wizyta w Chinach prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w listopadzie 1997 roku.
Za zwieńczenie okresu budowy nowych stosunków polsko- chińskich można uznać wizytę przewodniczącego ChRL Hu Jintao w czerwcu 2004 roku. Wtedy podpisano deklarację o ustanowieniu partnerskich stosunków przyjaznej współpracy.
Od maja 2004 roku relacje polsko- chińskie zyskały nowy wymiar, ponieważ po wstąpieniu do Unii Europejskiej Polska aktywnie uczestniczy też w kształtowaniu polityki UE – Chiny.
Obecnie współpraca polsko – chińska opiera się na dwóch fundamentalnych porozumieniach międzypaństwowych.
Pierwsze to podpisane 20 grudnia 2011 roku przez prezydentów Bronisława Komorowskiego i Hu Jintao oświadczenie o „strategicznym partnerstwie” zawartym między obu państwami.
Przed swą wizytą w Pekinie prezydent Komorowski deklarował ,że „oczekuje podniesienia stosunków polsko – chińskich i pogłębienia dwustronnej współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej”. Tak też się stało.
W 2012 roku utworzono Polsko- Chiński Komitet Międzyrządowy, czyli forum współpracy przedstawicieli kilkunastu ministerstw z obu stron.
W 2013 zainaugurowano Forum Regionalne Polska – Chiny. W pierwszym jego spotkaniu uczestniczyło ponad sześciuset polityków samorządowych z obu państw, którzy chcieli nawiązać współpracę na poziomie lokalnym.
Po kilkuletnich, regularnych kontaktach ministrów obrony narodowej, w 2014 roku powstało polsko – chińskie forum dialogu polityczno- obronnego.
Polska przystąpiła też do szeregu chińskich inicjatyw międzynarodowych. Pierwszą z nich była Współpraca Państw Europy Środkowo-Wschodniej oraz Chin, zwana w publicystyce „Format 16 +1”. Została zainicjowana w kwietniu 2012 roku w Warszawie przez premiera Chin Wen Jibao i premiera Polski Donalda Tuska. Ustalono wtedy, że programy współpracy Formatu będą ustalały szczyty szefów ich rządów.
Początkowo w Formacie brały udział Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Węgry oraz Chiny. Stąd nazwa formatu „16+1”. W 2019 roku do grupy dołączyła Grecja i inicjatywa znana jest jako Format „17+1”.
Poza spotkaniami szefów rządów współpraca państw Formatu obejmuje dziesiątki różnego rodzaju forów konsultacji, które dotyczą takich kwestii, jak współpraca finansowa, edukacja, nauka i technologie, ochrona zdrowia, rolnictwo, ochrona przyrody, wymiana międzyludzka, turystyka i wielu innych.
Polska dołączyła do najbardziej znanego chińskiego przedsięwzięcia – Inicjatywy Pasa i Szlaku (ang. Belt and Road Initiative, BRI), zwanej w polskiej publicystyce „Nowym Jedwabnym Szlakiem”. Ta koncepcja jest programem rozwoju globalnego, naszej ludzkości.
Doszło do tego podczas wizyty prezydenta Andrzeja Dudy na szczycie „Formatu 16+1” w chińskim Suzhou w 2015 roku, gdzie podpisano stosowne memorandum.
Kilka miesięcy później polski parlament jednogłośnie ratyfikował przystąpienie Polski do Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych (ang. Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB) – zainicjowanego przez Chiny międzynarodowego banku inwestycyjnego.
W 2016 roku Polskę odwiedził prezydent Chin Xi Jinping. Była to rewizyta wcześniejszej wizyty prezydenta Andrzeja Dudy w Chinach.
Wtedy, 20 czerwca 2016 roku, podpisano drugie,fundamentalne dla obecnych relacji polsko- chińskich porozumienie.
Wspólne Oświadczenia o ustanowieniu „Wszechstronnego strategicznego partnerstwa” pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Chińską Republiką Ludową.
Po jego podpisaniu prezydent Duda powiedział, że porozumienie oznacza „Intensyfikację relacji Polski z Chińską Republiką Ludową na stopniu dyplomatycznym i gospodarczym”.
Warto przypomnieć, że prezydent Komorowski związany był z obecną Koalicją Obywatelską, a prezydent Duda z obecną partią „Prawo i Sprawiedliwość”. To świadczy, że największe obecnie polskie partie polityczne, rządzące i opozycyjne, mają podobne stanowisko co do współpracy z Chinami.
W ciągu ostatnich dziesięciu lat Chiny zaczęły być uważane przez polskie elity polityczne jako najważniejszy dla Polski partner spoza Unii Europejskiej i „świata zachodniego.”
Duże nadzieje upatrywano w Inicjatywie Pasa i Szlaku, w szczególności w stworzeniu połączeń kolejowych biegnących z Chin do Europy. Powstała wtedy koncepcja Polski jako kolejowej „bramy do Europy” dla Chin i państw azjatyckich.
Polska z racji swojego położenia geograficznego powinna czerpać korzyści na pośrednictwie w tym handlu. Efektami realizacji tego partnerstwa było uruchomienie przez LOT i Air China bezpośrednich połączeń Warszawy z Pekinem. Trwa rozbudowa wielkiego portu kolejowego w Małaszewiczach łączącego Chiny z Unią Europejską. Odnotowano także rekordowe w ostatnich latach inwestycje chińskich firm w Polsce.
Polscy eksperci uważają, że nadchodzi czas na nowe relacje Unii Europejskiej i Chin. Mamy za sobą globalną pandemię. Czas teraz na wznowienie kontaktów międzyludzkich i gospodarczych.
Sprzyjać im może niedawne odprężenie w relacjach Chiny – USA. Po ostatnim spotkaniu Xi – Biden oba mocarstwa deklarują powrót do stanu racjonalnej konkurencji. Pojawiła się nadzieja, że mniej będzie wojen handlowych między dwoma największymi gospodarkami świata, a więcej globalnej kooperacji.
To czyni lepszy polityczny klimat dla współpracy Chiny- Unia Europejska. Warto przypomnieć, że Chiny są najważniejszym, pozaeuropejskim partnerem gospodarczym największych gospodarek Unii Europejskiej.
Chiny są również ważnym partnerem polskiej gospodarki. Zainteresowanej zwiększeniem inwestycji chińskich firm w Polsce i przede wszystkim modernizacji i rozbudowie kolejowego szlaku transportowego Chiny – Unia Europejska.
Jednak nowe relacje Unii Europejskiej i Chin nie mogą polegać jedynie na powrocie do stanu sprzed pandemii. Gospodarki Unii Europejskiej i Chin zmieniły się w czasie ostatnich lat. Mamy wspólne interesy w rozwoju handlu i inwestycji, wymiany międzyludzkiej, transformacja energetycznej, rozwój zielonych źródeł energii.
Mamy podobne problemy charakterystyczne dla społeczeństw osiągających wysoki poziom rozwoju. Powinniśmy wykorzystać istniejące już instytucje i fora współpracy. A także stworzyć nowe formy współpracy chińsko- europejskiej uwzględniające nowe technologie w kontaktach międzyludzkich i nowe potrzeby społeczne.
Symbolem nowej współpracy chińsko- polskiej jest chińska firma TLC z branży elektronicznej. Została ona oficjalnym sponsorem Polskiego Związku Piłki Nożnej i polskiej reprezentacji na najbliższych mistrzostwach,.
Teraz chińska firma będzie wspierać polską narodową reprezentację piłkarską „Biało-Czerwonych”.
