DOKUMENTY PROGRAMOWE II KONGRESU LEWICY POLSKIEJ. Konstytucja z 1997 roku zapewnia, że Rzeczpospolita Polska urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej.
W tym sensie stanowi ona kluczową wartość, która powinna być uwzględniana przez wszystkie organy władz publicznych w każdym obszarze polityki państwa. Musi ona więc znaleźć swoje odzwierciedlenie w szczególności w regulacji takich sfer, jak rynek pracy, zabezpieczenie społeczne, ochrona zdrowia czy edukacja. Aktywność państwa w tych obszarach ma bowiem kluczowe znaczenie dla wyrównywania szans i możliwości, które z kolei stanowi kwintesencję zasady sprawiedliwości społecznej.
Obserwacja działalności kolejnych prawicowych rządów pokazuje, że sprawiedliwość społeczna pozostaje jedynie polityczną deklaracją, która coraz częściej w praktyce rządzenia przegrywa z dążeniem do urynkowienia i deregulacji poszczególnych obszarów polityki państwa. Doświadczenie polskiej transformacji systemowej pokazuje, że państwo coraz mniej poczuwa się do odpowiedzialności za kluczowe z punktu widzenia obywatela sprawy i chętnie pozostawia ich regulację grze rynkowej, która siłą rzeczy nie może dążyć do ich ukształtowania w sposób społecznie sprawiedliwy, uwzględniający potrzebę równej dystrybucji dóbr i praw w społeczeństwie. Prowadzi to do stanu, w którym obraz stosunków społecznych i gospodarczych w sposób radykalny odbiega od standardów wyznaczonych treścią konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej, a pewna część społeczeństwa taką sytuację aprobuje. Można bowiem zwrócić uwagę, że pojęcie to zostało w dużej mierze skutecznie zdyskredytowane w oczach opinii publicznej przez neoliberalne media, które tej kluczowej dla lewicy wartości przeciwstawiały takie wartości, jak przedsiębiorczość, zaradność czy dążenie do ekonomicznego sukcesu. Klęska opartej na niej polityki doprowadziła zaś jedynie do wzrostu poparcia dla formacji, które posługując się prawicową retoryką, odwołują się do poczucia sprawiedliwości i godności każdego człowieka. Dowodzi tego sukces zapowiadającego hojną politykę społeczną Prawa i Sprawiedliwości, a jednocześnie – wyborcza klęska ugrupowań lewicowych, które po wyborach w 2015 r. znalazły się poza polskim parlamentem.
Przedstawiony stan rzeczy musi stanowić wyzwanie dla współczesnego ruchu lewicowego w Polsce. Okazuje się bowiem, że programowy zwrot w kierunku zasady sprawiedliwości społecznej może być posunięciem, które przywróci lewicy niezbędne społeczne zaufanie i poparcie. Wspomniane wyniki ostatnich wyborów i utrzymująca się wysoka aprobata dla polityki prowadzonej przez Prawo i Sprawiedliwość pokazują, jak bardzo polskie społeczeństwo oczekuje, że władze publiczne będą aktywnie kształtować różne sfery polityki społecznej i gospodarczej w sposób identyfikowany jako sprawiedliwy, sprzyjający wyrównywaniu szans i uznaniu godności każdego człowieka, także w sferze materialnej. Nabiera to znaczenia także i w tym kontekście, że sprawiedliwość społeczna stanowiła tę wartość, która stała się fundamentem zachodnioeuropejskiego modelu państwa opiekuńczego i źródło społecznego oraz ekonomicznego sukcesu wielu społeczeństw naszego kontynentu.
W tym kontekście trzeba jednak pamiętać, że sprawiedliwość społeczna jako pewna wartość czy pojęcie ma dynamiczną treść, która zrelatywizowana jest do uwarunkowań społecznych, gospodarczych i kulturowych danego czasu. Oznacza to w szczególności, że instrumenty, które w przeszłości wykorzystywano do urzeczywistnienia w różnych sferach polityki społecznej i gospodarczej hasła sprawiedliwości społecznej nie muszą być już dzisiaj aktualne. Niezbędne jest więc stałe poszukiwanie narzędzi, które umożliwią wdrażanie tej wartości. Oczekiwanie to odnieść można choćby do regulacji rynku pracy, na którym występują nieznane wcześniej zjawiska, jak segmentacja czy prekaryzacja zatrudnienia; sfery organizacji usług publicznych, gdzie trzeba mierzyć z problemem outsourcingu i wszelkimi związanymi z nim konsekwencjami społecznymi i ekonomicznymi; spraw związanych z właściwym ukształtowaniem zabezpieczenia społecznego czy opieki publicznej nad osobami niepełnosprawnymi i starszymi.
Próbę postawienia pytania o aktualność idei sprawiedliwości społecznej i drogi jej realizacji w Polsce i w Europie XXI wieku powinna zaś podjąć przede wszystkim lewica. Ma to szczególne znaczenie w warunkach polskich. Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że Konstytucja z 1997 r., która deklaruje zasadę sprawiedliwości społecznej jako jedną z podstawowych zasad ustrojowych, stanowi dorobek polskiej socjaldemokracji jako środowiska politycznego. W tym sensie dzisiaj, na lewicy, która w całości znajduje się poza parlamentem i mierzy się z koniecznością odzyskania poparcia i wiarygodności, hasło sprawiedliwości społecznej – jako pewna wartość i kierunek – staje się podwójnie aktualna.
