To był udany sezon teatru jednego aktora – powstało niemało nowych spektakli, a spora ich część zapisze się na dłużej w pamięci widzów. Miłośnicy monodramu mieli niejedno do zobaczenia i przeżycia.
Ponieważ znany jestem ze swego upodobania do teatru jednego aktora, wesprę się cytatem z tekstu młodego krytyka, notabene laureata Nagrody AICT im. Andrzeja Żurowskiego w konkursie na recenzje teatralne przed kilku laty, Dominika Gaca. Oto co napisał po zobaczeniu najnowszego monodramu Agnieszki Przepiórskiej:
„Nie wierzyłem w taki teatr. Skromny – na aktorkę i dwa krzesła. Klasyczny – oparty o gęsty, wymagający tekst. W służbie historii – autentycznej i tragicznej. Teatr bliski poezji, bo o poetce – Barbarze Sadowskiej, matce Grzegorza Przemyka. No właśnie: m jak matka, m jak miłość. To się nie może udać – myślałem w drodze do warszawskiego Domu Spotkań z Historią. Instytucja to niekojarzona z teatrem, bo i niedysponująca teatralną przestrzenią. Widzowie pomieścić się muszą w ciasnym, prostokątnym i zamkniętym boksie. I dobrze, bo gdy już nie ma gdzie uciec wzrokiem, trzeba spojrzeć w twarz Agnieszce Przepiórskiej. I uwierzyć w teatr”.
Wzmocniony taką entuzjastyczną opinią przypominam 10 monodramów, które zasługują na miano olśnień sezonu teatralnego 2022/2022. Ponieważ to nie jest żaden ranking ułożyłem tę listę alfabetycznie wg nazwisk wykonawczyń / wykonawców. Trudno nie zauważyć, że na miano głównej wytwórni monodramów zapracował Teatr Polonia.
SŁAWOMIR GRZYMKOWSKI
PRIME TIME, tekst Wiesława Sujkowska, reżyseria Anna Sroka-Hryń, produkcja Piotr Duda, premiera Centrum Kultury PROM w Warszawie, 13 października 2022.
Monodram poświęcony korespondentowi wojennemu Waldemarowi Milewiczowi (1956-2004), który zginął wraz z ekipą TVP w zamachu terrorystycznym w Iraku. Bohater monodramu nie znajduje słów przebaczenia dla wojennych mordów i gwałtów, nie znajduje rozgrzeszenia dla wojen, nie widzi w nich żadnej drogi naprawy świata. Wygląda na to, że misje reporterskie przyniosły mu rozczarowanie, nie pozwoliły wytłumaczyć, dlaczego ludzie ulegają pokusie czynienia zła.
MARCIN HYCNAR
POGO, reportaż Jakuba Sieczki, adaptacja i reżyseria Kinga Dębska, kompozytor Radosław Luka, Teatr Polonia, premiera 15 czerwca 2023.
Sugestywny obraz codzienności ratownika medycznego, sytuacji, z którymi się styka i mierzy. Rzecz o kosztach psychicznych obcowania ze śmiercią, nierzadko bezradności lekarza w obliczu nieodwracalnego zaniku funkcji życiowych, niewyobrażalnym trudzie sprostania zdarzeniom ostatecznym, kiedy trzeba wypisać akt zgonu i poinformować najbliższych, że właśnie nastąpiła śmierć i nic już się nie da zrobić. A potem wyjść i zostawić tę śmierć za drzwiami.
KRYSTYNA JANDA
MY WAY, tekst, koncepcja, reżyseria i wykonanie, Krystyna Janda, Teatr Polonia, premiera 16 grudnia 2022.
Bohaterką monodramu zrealizowanego z okazji 70. rocznicy urodzin Krystyny Jandy jest ona sama, jej własne życie zawodowe i osobiste, ukazane ze szczerością i odwagą w takim stopniu, w jakim uznała to za możliwe i potrzebne. Monolog przesycony jest empatią, życzliwością wobec tych wszystkich, wobec których żywi dług wdzięczności albo odczuwa podziw czy choćby sympatię. W iście hollywoodzkim finale monodramu Krystyna Janda, ubrana w wystrzałową kreację Tomasza Ossolińskiego, sięga po znany szlagier Franka Sinatry „My Way”, który w jej wykonaniu staje się osobistym wyznaniem. Najpierw śpiewa cichutko a cappella, niemal mormorando, potem z towarzyszeniem solo na trąbce, a na koniec z zespołem muzycznym Janusza Bogackiego. Ta narastająca zwycięska pieśń wieńczy spektakl o życiu, które jest teatrem, i teatrze, który jest życiem.
DOROTA LANDOWSKA
GWAŁT Francy Rame z fragmentami „Boskiej Komedii” Dantego w przekładzie Jarosława Mikołajewskiego, scenariusz i opracowanie Dorota Landowska, opieka artystyczna Mateusz Nowak, prezentacja w Instytucie Teatralnym w Warszawie, 20 marca 2023.
To wydarzyło się 9 marca 1973 roku. Franca Rame, wybitna włoska aktorka, pisarka, feministka, żona i partnerka artystyczna Daria Fo, została porwana, pobita i zgwałcona przez pięciu zwyrodnialców. Dwa lata po tym dramatycznym wydarzeniu napisała monolog i wkrótce zaczęła go przedstawiać na scenie. Dorota Landowska, sięgając po ten tekst, dała dramatyczny, porażający spektakl o przedpieklu będącym udziałem gwałconej kobiety, o jej przeżyciach, odczuciach, bezsilności, wstydzie i moralnym poniżeniu. I bezbrzeżnej samotności w bólu i cierpieniu.
AGNIESZKA PRZEPIÓRSKA
W MAJU SIĘ NIE UMIERA. HISTORIA BARBARY SADOWSKIEJ Piotra Rowickiego, reż. Anna Gryszkówna, Dom Spotkań z Historią w Warszawie.
Tym monodramem aktorka osiąga pełnię mistrzostwa w kreowaniu przedstawień jednoosobowych, w których prawda historyczna spotyka się z metaforą, autentyzm zdarzeń, dokumentarny zapis z ich emocjonalnym odwzorowaniem w wyobraźni, prawda z jej teatralnym skrótem. Osiąga to dzięki twórczej współpracy z dramaturgiem Piotrem Rowickim i reżyserką Anną Gryszkówną, wykuwając odrębny styl monodramów, zawsze emocjonalnie i intelektualnie zakotwiczonych w losach bohaterek i ich dążeniu do tworzenia lepszego, przyjaznego świata. Ten styl przenika także ten tragiczny w wymowie monodram o matce osieroconej przez syna.
OLGA SAWICKA
ZA CHWILĘ WYCHODZĘ Marii Gustowskiej, reżyseria Kalina Jagoda Dębska, scenografia Stefania Strzałkowska-Rajca, Maciej Strzałkowski-Racja, muzyka Antoni Skrzyniarz, Teatr Collegium Nobilium, Sala im. Jana Kreczmara, AT w Warszawie, premiera 14 lutego 2023.
Monodram ukazuje poszukiwanie miejsca w teatrze dla dojrzałej aktorki. Do tej sytuacji nawiązuje tytuł – aktorka jest kilka razy wzywana na scenę, wciąż się waha, zastanawia, opóźnia rozpoczęcie spektaklu. Napięcie między postacią i wykonawczynią, między rolą i kobietą utożsamianą z Olgą Sawicką, a jednak niebędącą nią w istocie, tylko między postacią sceniczną aktorki grającej inną postać, czyli w pewnym sensie napięcie między dwoma postaciami scenicznymi z różnych pięter teatru, teatru i metateatru, stanowi wewnętrzny budulec dramatyczny spektaklu. To eksperyment warsztatowy, odsłaniający sytuację aktorki zmagającej z rolą w teatrze jednego aktora.
ANNA SENIUK.
ŻYCIE PANI POMSEL Christophera Hamptona, tłum. Małgorzata Wrzesińska, reż. Grzegorz Małecki, scenografia Dorota Kołodyńska, monodram Anny Seniuk, Teatr Polonia, premiera 22 września 2022.
Anna Seniuk zmierzyła się z tekstem specjalnie napisanym dla jednej aktorki i stworzyła we współpracy z reżyserem Grzegorzem Małeckim (prywatnie jej synem) spektakl dramatyczny, ze swoim rytmem, miejscami skupienia, wstrzymania oddechu i kumulacji napięć. Powstało przedstawienie przejmujące, choć na pozór bardzo skromne. Siłą tego monodramu jest niewzruszana pewność pani Brunhilde Pomsel, byłej sekretarki Goebbelsa, że przeżyła dobre życie, choć nie udało się jej założyć własnej rodziny. Ale teraz, choć jest już tak bardzo stara, też nie jest wcale źle: nie ma sobie nic do wyrzucenia i może sobie z nami miło pogawędzić. Poruszający debiut monodramatyczny nestorki polskiej sceny.
ANDRZEJ SEWERYN
LEAR wg Williama Szekspira, reżyseria Janusz Opryński, scenografia i kostiumy Justyna Łagowska, Teatr Stary w Lublinie, premiera 20 października 2022.
Spektakl wystawiony dla uświetnienia dwusetlecia utworzenia Teatru Starego w Lublinie. To tragedia Leara opowiedziana od końca albo już po śmierci. Upadły król i ojciec, prześladowany przez demony przeszłości, wciąż ożywiany traumą podwójnego odrzucenia przez córki i odtrącenia najmłodszej córki przez siebie przechodzi katusze wspomnień, szukając sensu w swoim przegranym życiu. Przegranym koleją losu, bo każdy na tym świecie, kto się rodzi, jest z góry przegrany, jak śpiewa Lear przez chwilę, spętany refleksją o nieuchronnym przemijaniu i kresie. Ta piosenka i cały monodram Andrzeja Seweryna przenika Beckettowskie przeczucie „końcówki”.
NATALIA SIKORA
CZARNE ANIOŁY, koncert-muzodram, oparty na piosenkach Ewy Demarczyk, z towarzyszeniem zespołu Tango Attack Hadriana Tabęckiego, Teatr Polonia, premiera 10 stycznia 2023.
Natalia Sikora wspomagana idealnie zgranym z nią zespołem Tango Attack, mocnym brzmieniowo i silnym wszechstronnością muzycznych wariacji (od motywów cygańskich, żydowskich po wariacje jazzowe) daje pełny spektakl, wycyzelowany w detalach muzodram, w którym liczą się także gesty, mierzone partie choreograficzne, gra oczu, spojrzeń, półuśmiechy. I tak jak to bywa w głębinowych interpretacjach piosenki, pojawia się w nich linia dramaturgiczna i ekspresja aktorska, wywołująca silny związek sceny i widowni. Obcujemy z nowym oddechem w odkrywaniu nieprzemijającego piękna śpiewanych przez Demarczyk utworów. Ten spektakl to hołd oddany sztuce wielkiej poprzedniczce przez artystkę, która porywająco tę sztukę nasyca świeżością, wzruszeniem i prawdą przeżycia.
MARZENNA TRYBAŁA
JA, CÓRKA RASPUTINA Rafaela Akopdżaniana, tłum. Walentyna Mikołajczyk-Trzcińska
reżyseria Sylwester Biraga, Teatr Druga Strefa, premiera 31 marca 2023.
Bohaterką monodramu jest Maria, córka owianego mroczną legendą Rasputina, która odbywa spowiedź sama przed sobą w ostatnim dniu życia. Marzena Trybała rysuje świat intryg imperialnej Rosji, dając niejednoznaczny portret bohaterki. Zmagając się z przeciwnościami, zdana na laskę losu, zdołała zachować poczucie własnego „ja” jako córka Rasputina i jako samodzielna kobieta w obcym, nieprzyjaznym otoczeniu. To dramat samotnej kobiety, która wciąż żyje nadzieją, że mordercy jej ojca doczekają się kary.
