Żeby zrozumieć dzisiejszą sytuację na Zakaukaziu, gdzie ścierają się interesy Iranu, Turcji i Rosji, trzeba przypomnieć postać, której 19 rocznicę śmierci Azerbejdżan obchodzi uroczyście 12 grudnia.
Kim był Hejdar Alijew? Człowiek, o którym media azerbejdżańskie piszą i mówią , że był Największym Azerbejdżaninem, Zbawcą Narodu, i Najlepszym Prezydentem Wszechczasów, a jego portrety wiszą we wszystkich urzędach państwowych.
Krok po kroku
Urodził się 10 maja 1923 roku w Nachiczewańskiej Autonomicznej Republice Azerbejdżanu. W 1939 r. ukończył Nachiczewańskie Technikum Pedagogiczne, następnie zapisał się na Wydział Architektury Azerbejdżańskiego Instytutu Przemysłowego. Wybuch II wojny światowej spowodował, że kariera Alijewa potoczyła się inaczej niż przypuszczał.
W roku 1941, osiemnastoletni Alijew został szefem Wydziału Tajnego Archiwum NKWD Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej i szefem oddziału Rady Nachiczewańskiego Komisariatu Ludowego. Funkcję tę pełnił do 1944 roku, kiedy to stał się etatowym pracownikiem KGB. W 1964 roku awansował na wiceszefa azerbejdżańskiego KGB, a 3 lata później został mianowany przewodniczącym azerbejdżańskiego KGB i otrzymał stopień generała.
Po kolejnych 2 latach Hejdar Alijew został sekretarzem generalnym KC KPZR Azerbejdżanu. Funkcję tę pełnił do 1982 roku, kiedy wszedł w skład andropowowskiego Biura Politycznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.
Dzięki Andropowowi, który wcześniej szefował radzieckiemu KGB, Alijew znalazł się w gronie 19 osób rządzących ZSRR. Jeszcze w tym samym roku został mianowany pierwszym wicepremierem radzieckiego rządu. Po objęciu władzy w ZSRR przez Michaiła Gorbaczowa, Alijew zaczął być odsuwany.
W 1987 roku w proteście przeciwko tej nagonce politycznej Alijew zrezygnował ze stanowisk i przeszedł na emeryturę. Dzisiejsza azerbejdżańska historiografia ujmuje to tak: „Kampania przeciwko Hejdarowi Alijewowi, rozpoczęta w 1987 r. po usunięciu go z kierownictwa ZSRR na podstawie spisku ówczesnego sekretarza generalnego ZSRR Michaiła Gorbaczowa i Ormian, była zapowiedzią przyszłych tragedii.
Wydarzenia na Sumkuajit, krwawe zabójstwa ludności cywilnej w Azerbejdżanie 20 stycznia 1990 roku przez wojska sowieckie, ludobójstwo w Chodżałach oraz okupacja Karabachu i siedmiu okolicznych okręgów były integralną częścią spisków przeciwko Azerbejdżanowi, wymyślonych przez Armenię, Diasporę, i jego zwolenników na całym świecie. Była to stopniowa realizacja idei „wielkiej Armenii” wymyślonej przez diasporę ormiańską w ciągu ostatnich 200 lat”.
Skok w niepodległość
Na emeryturze Alijew wytrzymał do roku 1990. Po krwawym stłumieniu przez władze radzieckie demonstracji w Baku 20 stycznia 1990, przyjechał do przedstawicielstwa Azerbejdżańskiej SRR w Moskwie i wygłosił antygorbaczowskie przemówienie. Zostało ono retransmitowane w Baku, gdzie wywołało aplauz ze strony członków antymoskiewskiego Frontu Ludowego i milionów Azerbejdżan.
Mając 67 lat, widząc upadający Związek Radziecki i rozpoczynającą się wojnę w Górskim Karabachu, Alijew rozpoczął najważniejszą rozgrywkę w swoim życiu.
W 1991 roku wystąpił z partii komunistycznej, po czym został wybrany na przewodniczącego Najwyższej Rady Nachiczewanu i wiceprzewodniczącego Rady Najwyższej Azerbejdżanu.
21 listopada 1992 r. założył Partię Nowego Azerbejdżanu, obecną partię rządzącą, a 15 czerwca 1993 r. został wybrany na przewodniczącego Rady Najwyższej Azerbejdżanu.
Parę miesięcy później, 3 października 1993 roku, wygrał wybory i został prezydentem niepodległego Azerbejdżanu.
Obejmując prezydenturę w trudnym okresie wojny w Górskim Karabachu i okupacji ziem Azerbejdżanu przez Ormian, Alijew rozpoczął prezydenturę od wzmocnienia armii, dążąc jednocześnie do dyplomatycznego zakończenia konfliktu.
W Biszkeku w dniach 4-5 maja 1994 r. podpisano protokół między Azerbejdżanem a Armenią o zawieszeniu broni i ustaniu gwałtownych starć. W następnych miesiącach polityka wewnętrzna Alijewa skupiła się na opanowaniu azerbejdżańskiej sceny politycznej i położeniu kresu zamieszkom.
Marsz do dobrobytu
Osiągnąwszy stabilność polityczną Alijew zręcznie prowadził politykę zagraniczną. Dzięki czemu Azerbejdżan uzyskał niezależność od proormiańskiej Moskwy i wzmocnił relacje z Turcją.
Mimo, że Azerbejdżan jest krajem zamieszkałym w 85 proc. przez wyznających Allaha szyitów, Alijew zadbał o to, żeby kobiety miały tam wszystkie prawa na równi z mężczyznami. Polityka wobec religii, też dzięki podejściu Alijewa była normalna. Dowodem na to jest wizyta prezydenta Azerbejdżanu w Watykanie i pielgrzymka Jana Pawła II do Baku w 2002 r.
Prezydent nie zapominał jednak o naturalnych bogactwach kraju, czyli ropie naftowej i gazie ziemnym, dzięki którym Azerbejdżan stanął gospodarczo na nogi.
Kontrakt Stulecia, podpisany w 1994 roku z 11 firmami z siedmiu krajów, zgromadził czołowych światowych gigantów energetycznych w azerbejdżańskim sektorze Morza Kaspijskiego. Do kraju rozpoczął się napływ inwestycji, zrealizowano ogromne projekty energetyczne, pozyskano niezbędne środki na przyszły rozwój, a przede wszystkim rozpoczęto budowę uniezależniającego Europę od Rosji, rurociągu naftowego z Baku przez Tbilisi do Ceyhan w Turcji.
Pozycję Alijewa na arenie międzynarodowej wzmocnił ponowny wybór na prezydenta. W wyborach przeprowadzonych 11 października 1998 r. Hejdar Alijew wygrał zdobywając 76,1 proc głosów. Zaowocowało to coraz lepszymi stosunkami ze światem. Azerbejdżan zaczął odgrywać ważną rolę wśród grupy państw wywodzących się z kręgu kultury tureckiej, ale dbał o świetne stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, krajami Unii Europejskiej oraz państwami do niedawna zdominowanymi przez ZSRR. Z Polską również.
Hejdar Alijew, w sierpniu 1997 roku na zaproszenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Aleksandra Kwaśniewskiego złożył pierwszą oficjalną wizytę w Polsce. Podczas niej podpisano „Deklarację o rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy między Republiką Azerbejdżanu a Rzeczpospolitą Polską”, a także osiem dokumentów, wzmacniających współpracę między oboma krajami. Z kolei Aleksander Kwaśniewski złożył wizytę prezydentowi Alijewowi w październiku roku 1999.
Do wyborów prezydenckich z października 2003 r. Hejdar Alijew jednak przystąpił. Niestety stan zdrowia uniemożliwił mu ich dokończenie. Prezydent wycofał się z wyścigu wyborczego wysuwając na swoje miejsce syna – Ilhama Alijewa, który wówczas wygrał prezydenturę po raz pierwszy. Niemal równo po dwóch miesiącach od elekcji syna, Hejdar Alijew zmarł w szpitalu w amerykańskim Cleveland. Został pochowany 15 grudnia w Fahri Khiaban w Baku i od tej chwili stał się dla mieszkańców Azerbejdżanu legendą i mitem założycielskim państwa – w jednym. O jego życiu powstały książki i filmy. W jednym z nich z roku 2003, noszącym tytuł – „Hejdar Alijew” , postać tytułową zagrał polski aktor Tadeusz Huk.
Od śmierci prezydenta, każdy sukces militarny, polityczny, czy ekonomiczny dedykowany jest przez Azerbejdżan jego pamięci albo traktowany jako realizacja marzeń Hejdara Alijewa.
