„Zamierzchłe są już czasy, gdy na łamach prasy, czy to codziennej czy tygodniowej ukazywały się powieści w odcinkach, przez niektórych zwane „gazetowcami”.
Koniec tej praktyki nastąpił bodaj na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Jej początki, to mniej więcej połowa XIX wieku. Na łamach gazet publikowano prozę przygodowo-sensacyjną typu „Tajemnic Paryża” Eugeniusza Sue (Paryż), ale także wielkie dzieła literatury artystycznej, jak „Lalka” czy „Faraon” Bolesława Prusa (Warszawa). Na pozór fakt drukowania wytworów literackiej fikcji powieściowej w gazetach sprowadzał się do technicznego, fizycznego udostępnienia łamów. Przemysław Pietrzak w swojej erudycyjnej, opartej o bogate źródła monografii „Powieść w świetle prasy” pokazuje, że nic bardziej mylnego i że między zawartością, stylem, konstrukcją pisma codziennego czy periodycznego a drukowaną w odcinkach fikcją zachodziła specyficzna „reakcja chemiczna”, specyficzna osmoza stwarzająca odrębną jakość. Jak zauważa autor monografii, powieść realistyczna, choć fikcyjna, włączała się dzięki prasie w rzeczywistość, nadawała jej nowe sensy, współkształtowała ją, a także poszerzała zakres oddziaływania prasy. Praca składa się z trzech części. Pierwsza stanowi portret zjawiska XIX-wiecznej prasy. Druga to obraz poetyki prasy i jej charakteru jako dzieła zbiorowego, a także miejsca i funkcji, jakie w tej strukturze i poetyce zajmowała proza powieściowa. Część trzecia poświęcona jest Bolesławowi Prusowi, którego proza, także w kontekście jego roli dziennikarskiej, stanowiła modelowy przykład osmozy i wzajemnego oddziaływania przestrzeni prasowej, a zatem także społeczno-psychologicznej i utworu fikcyjnego. Tak przyjęta perspektywa spojrzenia na – zdawałoby się – wyczerpująco opisaną i przeanalizowaną twórczość Prusa, ukazuje ją w nowym, ciekawym, niespotkanym dotąd ujęciu. To znakomicie napisane dzieło z pogranicza prasoznawstwa i teorii literatury samo jest lekturą fascynującą, którą najgoręcej polecam.
Przemysław Pietrzak – „Powieść w świetle prasy. Bolesław Prus i inni”, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2017, str. 455, ISBN 978-83-01-19165-8
