W Polsce, poczynając od 1989 roku, zachodzą istotne zmiany polityczne, gospodarcze oraz społeczne. Są one konsekwencją zarówno transformacji ustrojowej, jak też rozwijającej się epidemii.
Przestało funkcjonować wiele firm, a w szeregu ograniczano godziny pracy i wysokość wynagrodzeń pracowników. Zwiększyło się bezrobocie rejestrowe (z 5,0 % w październiku i 5,2 % w grudniu 2019 roku do 6,2 % w grudniu 2020 roku, tym samym tysiące ludzi utraciło możliwość zarobkowania. Zamykano również galerie handlowe, jak i szereg placówek kulturalnych, oświatowych i rekreacyjnych. Zaistniała sytuacja ma istotny wpływ nie tylko na obecne , ale również przyszłe warunki życia społecznego i sytuację gospodarczą kraju Sytuację tą częściowo łagodziły rządowe programy pomocowe.
Nie wiadomo kiedy epidemia wygaśnie. Jak prognozują niektórzy epidemiolodzy może ona jeszcze trwać kilka miesięcy, a nawet dłużej. Niezależnie, od tego kiedy ona wygaśnie, wiadomo, że wiele dziedzin życia i gospodarki nie będzie funkcjonowało tak, jak przed jej pojawieniem się. Dlatego też, dla ograniczenia zakresu i skali epidemii, koniecznym jest podjęcie próby określenia charakteru i zakresu zachodzących zmian oraz działań niezbędnych dla dostosowania państwa i jej gospodarki do funkcjonowania w zmienionych warunkach.
Zmiany te mieć będą wpływ na wiele obszarów funkcjonowania państwa, w tym szczególnie na warunki bytowe obywateli. Wielu pracujących , zatrudnionych zarówno w sferze przedsiębiorstw jak i w służbie zdrowia, oświacie, służbach mundurowych oraz innych obszarach funkcjonowania państwa, zarabia bowiem poniżej mediany płac w gospodarce narodowej i niewiele powyżej minimum socjalnego. Pracownicy ci tworzą grupę osób niezamożnych, których nie stać na samodzielne zaspakajanie własnych potrzeb bytowych i nie mających możliwości uzyskania pomocy socjalnej państwa dla ich zaspakajania.
Pomimo upływu ponad trzydziestu lat od rozpoczęcia transformacji i niezależnie od wielu podejmowanych inicjatyw, nie udało się rozwiązać szeregu istotnych problemów bytowych społeczeństwa. Wśród nich, szczególne znaczenie ma brak mieszkań dla osób biednych i niezamożnych, istniejące bezrobocie oraz niski poziom wynagrodzeń znacznej części osób pracujących. Z uwagi na społeczną i gospodarczą rangę tych problemów należy im poświęcić szczególna uwagę ,w aktualnie opracowywanym przez agendy rządowe Krajowym Programie Odbudowy.
1.Na koniec sierpnia 2020 roku, średnie wynagrodzenie ogółu pracowników zatrudnionych w gospodarce narodowej wyniosło 5371,5 zł brutto a mediana ich wynagrodzeń netto 2919,54 zł. Oznacza to, że połowa pracujących zarabiała miesięcznie średnio taką kwotę lub nawet mniejszą. Spośród nich wywodzą się grupy pracowników niezamożnych. Pracownicy ci zarabiają powyżej minimum socjalnego , ale z uwagi na ich wysokość nie kwalifikują się do uzyskania pomocy socjalnej ani przydziału lokalu komunalnego. Pracowników tych nie stać na zakup mieszkania lub jego wynajem po aktualnych cenach komercyjnych. Jednocześnie 10% zatrudnionych zarabia miesięcznie powyżej 8239 zł brutto i z pośród nich, najczęściej wywodzą się nabywcy nowych mieszkań , kupowanych zarówno w celu zaspokojenia własnych potrzeb jak i w celach inwestycyjnych.
Nie jest znany czas kiedy epidemia wygaśnie. Epidemiolodzy prognozują, że może ona trwać jeszcze kilka lub kilkanaście miesięcy. Wiadomo jednak, że już obecnie powoduje istotne zmiany, zarówno w życiu społecznym, jak i w gospodarce kraju. Dlatego też, koniecznym jest jak najszybsze podjęcie próby nie tylko określenia ich charakteru i skali, ale także możliwości eliminacji ich negatywnych skutków, zwłaszcza w zakresie budownictwa mieszkaniowego i rynku pracy.
2. Niezwykle istotnym problemem i dotychczas nierozwiązanym jest brak mieszkań na wynajem przez ludzi niezamożnych. Pomimo wzrostu ilości mieszkań oddawanych do użytku , w tym również w latach 2015 -2020 , ich ilość nie miała istotnego wpływu na poprawę sytuacji mieszkaniowej niezamożnej części społeczeństwa. Wynikało to z faktu, że większość tych mieszkań przeznaczona była na sprzedaż lub wynajem po cenach komercyjnych, rynkowych. Tym samym nie są one dostępne dla ludzi niezamożnych, a więc tych , których nie stać na ich kupno ani wynajem po cenach komercyjnych. Dlatego też, dla poprawy sytuacji mieszkaniowej tej grupy obywateli, Rząd, w dniu 27 września 2016 roku przyjął Narodowy Program Mieszkaniowy. Jego głównymi celami są:
– zwiększenie dostępu do wynajmu mieszkań przez osoby o dochodach uniemożliwiających ich nabycie lub wynajęcie, na warunkach komercyjnych,
– zwiększenie możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym ze względu na niskie dochody lub szczególnie trudną sytuację życiową.
Sam program zakłada zarówno działania rządowe , jak i komercyjne prywatnych inwestorów. W przyjętym Narodowym Programie Mieszkaniowym założono, że dla istotnej poprawy sytuacji mieszkaniowej w Polsce koniecznym jest wybudowanie, w okresie do 2030 roku, około 2,5 mln mieszkań , w tym 1 mln w ramach rządowego programu Mieszkanie Plus i 1,5 mln w ramach inwestycji komercyjnych. Dla zapewnienia realizacji przyjętych zadań, powinno być średnio przekazywane do użytku około 250 tys. mieszkań rocznie, z tego około 100 tys. w ramach programu rządowego i 150 tys. w ramach „programu komercyjnego”. Dla zapewnienia realizacji części rządowej, stanowiącej program Mieszkanie Plus, domy mają być budowane na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, pod nadzorem utworzonego w 2017 roku Krajowego Zasobu Nieruchomości. Czynsze za wynajem takich lokali nie będą jednak regulowane przez państwo, jak wstępnie zakładano, ale ustalane przez inwestorów. W ramach części komercyjnej, przyjęto program „Mieszkanie dla rozwoju”. W jego ramach przewidziano budowę mieszkań przez prywatnych inwestorów na gruntach prywatnych. Nadzór nad jego realizacją sprawuje BGK Nieruchomości SA. Dla koordynacji realizacji przyjętych programów, w styczniu 2018 roku, powołano Radę Mieszkalnictwa, jako organ pomocniczy prezesa Rady Ministrów, niezależnie od roli, jaką w tym zakresie pełni Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii. Z kolei w czerwcu 2018 roku, z inicjatywy tej rady powołano Forum Dialogu Mieszkaniowego.
2.1. Niezależnie od uruchamianych programów , w tym również w latach 2014 – 2019, zarówno gminy jak i zakłady pracy zmniejszyły ilość mieszkań przekazanych do użytkowania; gminy zmniejszyły ilość takich mieszkań o ponad 26 % a zakłady pracy o ponad 11%. W latach 2017 – 2019, wśród ogółu 507,6 tyś. mieszkań przekazanych do użytkowania tylko 11 416 ( 2,2 %) lokali było wynikiem budownictwa społecznego, gmin i zakładów pracy. Dlatego też, od początku 2019 roku rząd wprowadził zmodyfikowany program „ mieszkanie na start”, czyli system dopłat do czynszów, z których mogły skorzystać osoby wynajmujące mieszkania, nie tylko wybudowane w ramach programu Mieszkanie Plus , ale również na rynku komercyjnym. Niezależnie od zmniejszenia ilości mieszkań powstałych w ramach budownictwa społecznego, gmin i zakładów pracy, ogólna ilość mieszkań przekazywanych corocznie do użytku wynosiła ponad 190 tys., to jest znacznie więcej niż założono w Narodowy Programie Budownictwo . Należy podkreślić, że wzrost ten uzyskano dzięki rozwojowi budownictwa deweloperów i indywidualnych inwestorów. W tej sytuacji, wzrost ilości mieszkań oddawanych do użytku nie przekładał się na znaczącą poprawę dostępności mieszkań dla osób o dochodach zbyt niskich, by nabyć je lub wynająć na warunkach rynkowych. Jednocześnie o dochodach zbyt wysokich, by móc ubiegać się o najem mieszkania komunalnego. Problem ten dotyka przede wszystkim ludzi młodych, którzy wchodzą na rynek pracy, oraz rodzin wielodzietnych (wg oceny realizacji Narodowego Programu Mieszkaniowego w 2019 roku – str.11 ).
2.2. Wybuch pandemii , oprócz wielu innych konsekwencji , spowodował również istotne zmiany na rynku mieszkaniowym. Zaliczyć do nich należy zmiany lokalizacji mieszkań, z usytuowanych w blokach i centrach miast na zlokalizowane na ich obrzeżach, w pobliżu terenów rekreacyjnych lub nawet w mniejszych miejscowościach. Jednocześnie wprowadzone zdalne nauczanie spowodowało rezygnację tysięcy studentów z wynajmu mieszkań. Tym samym zmniejszyła się opłacalność ich wynajmu. W tym samym okresie nastąpił gwałtowny spadek oprocentowania lokat bankowych. W ich konsekwencji inwestorzy zaczęli szukać bardziej opłacalnych i stabilniejszych form lokat inwestycyjnych. Taką formą okazały się inwestycje w budownictwo mieszkaniowe. W ich konsekwencji nastąpiło zwiększenie ilości wybudowanych i przekazywanych do użytku mieszkań, jednak głównie przeznaczonych na sprzedaż i ewentualnie wynajem po cenach komercyjnych.
Aktualnie, pomimo zwiększenia ilości mieszkań przekazywanych do użytku i przewidywanej realizacji ogólnych założeń Narodowego Programu Budownictwa, co najmniej 10 % osób pracujących nie stać nie tylko na kupno mieszkania, a nawet jego wynajem na rynku komercyjnym. Przyczyną tego stanu jest zarówno niski poziom wynagradzania znacznej części pracujących, jak i relatywnie wysoki koszt zakupu mieszkania lub jego wynajmu. Dlatego też, w Ministerstwie Rozwoju, Pracy i Technologii podjęto opracowanie Pakietu Mieszkaniowego, którego celem jest uruchomienie mechanizmów wspierających realizację Narodowego Programu Mieszkaniowego. Ma on składać się z dwóch części – społecznej i komercyjnej (rynkowej). Część społeczna tego pakietu została przyjęta w formie ustawy z dnia 10 grudnia 2020 roku, „o zmianie niektórych ustaw wspierających rozwój mieszkalnictwa”. Trwają natomiast prace nad drugą częścią pakietu – „komercyjną”. Ma ona zawierać m. in. rozwiązanie umożliwiające uzyskanie ulgi w podatku PIT przez osoby kupujące pierwsze mieszkanie, uregulowanie prawne tzw. kooperatyw mieszkaniowych i funkcjonowanie społecznych agencji najmu. Ma ona również zawierać rozwiązanie, określone jako „lokal za grunt”, umożliwiające gminom uzyskanie, przy sprzedaży terenów budowlanych, mieszkań zasilających ich pule lokali komunalnych lub socjalnych. Generalnie pakiet ten ma wspierać budownictwo społeczne, realizowane przez Towarzystwa Budownictwa Społecznego, gminy i zakłady pracy.
Rozwiązania zawarte w przyjętej już ustawie umożliwiają zwiększenie finansowego wspierania czynszowego budownictwa mieszkaniowego samorządów, towarzystw budownictwa społecznego, spółdzielni mieszkaniowych oraz spółek gminnych. Zwiększają również możliwości dopłat do budowy mieszkań czynszowych w TBS, z 20 % do 35 % kosztów inwestycji oraz do 50% kosztów budowy i remontów mieszkań komunalnych. Stanowią również zapowiedz większego wsparcia ze strony BGK dla samorządów, towarzystw budownictwa społecznego, spółek gminnych i spółdzielni mieszkaniowych w finansowaniu budownictwa mieszkaniowego.
2.3. Bazując na założenia Narodowego Programu Mieszkaniowego i ocenie jego realizacji w latach 2016 – 2020 , należy przyjąć, że dla jego pełnego wykonania w latach 2021 – 2030, należałoby wybudować około 1930 tyś. mieszkań, czyli średniorocznie ponad 190 tyś., w tym około 90 tys. przez gminy, zakłady oraz jako budownictwo społeczne. Oceniając dotychczasowe zaawansowanie jego realizacji można przyjąć, że cel jakim jest budowa, do 2030 roku, 3,5 mln mieszkań, będzie nie tylko zrealizowany ale i znacznie przekroczony. Wybudowanie tej ilości mieszkań, zapewni nie tylko realizację założeń Narodowego Programu Budownictwa odnośnie ogólnej ich ilości, ale również osiągnięcie wskaźnika co najmniej 435 mieszkań na 1000 mieszkańców oraz zmniejszenie statystycznego ich zagęszczenia , z 2,63 osoby w 2018 do poniżej 2,30 osoby w 2030 roku.
Jednak z dotychczasowej oceny jego realizacji wynika, że możliwości realizacji globalnych założeń są wynikiem intensywnego rozwoju tylko prywatnego budownictwa mieszkaniowego – deweloperów i innych inwestorów prywatnych. W omawianym okresie, wybudowali oni 97,7 % mieszkań oddanych do użytku, a lokale te przeznaczane są głównie na sprzedaż lub wynajem po cenach komercyjnych. Natomiast gminy, towarzystwa budownictwa społecznego i zakłady pracy przekazywały corocznie poniżej 5,0 tyś. mieszkań tj. tylko około 2,3 % ogólnej ilości mieszkań oddawanych do użytku. Zakładając optymistycznie, że uruchamiane instrumenty umożliwią zwiększenie ilości mieszkań budowanych przez tych inwestorów o 100% , możliwe będzie wybudowanie, w latach 2021 – 2030, tylko około 100 tys. mieszkań. Tym samym, z części rządowej Narodowego Programu Mieszkaniowego nie zrealizowaną będzie budowa około 900 tys. mieszkań przeznaczonych na wynajem przez ludzi niezamożnych, których ilość jednocześnie może ulec zwiększeniu na skutek występującej recesji gospodarczej.
2.4. Zwiększenie ilości mieszkań budowanych na wynajem przez ludzi niezamożnych mają wspierać rozwiązania określone w ustawie z 10 grudnia 2020 roku „o zmianie niektórych ustaw wspierających rozwój mieszkalnictwa” jak i nowe , które mają być zawarte w drugiej części tego pakietu. Na szczególną uwagę zasługują określone w ustawie formy wspierania budowy mieszkań na wynajem dla osób mało zarabiających. Szczególne znaczenie może mieć możliwość tworzenia podmiotów publicznych i spółek publiczno – prywatnych budujących mieszkania na wynajem przez ludzi niezamożnych, organizowanych niezależnie od już działających towarzystw, a budujących domy zarówno na terenach będących własnością gmin jak i prywatnych.
Na szczególną uwagę zasługuje organizowanie takich podmiotów przez samorządy gmin, dysponujące terenami budowlanymi, a także inne podmioty, zainteresowane budową takich mieszkań. Dlatego też partnerami w tworzeniu takich podmiotów , oprócz samorządów, w praktyce dysonujących niezwykle ograniczonymi możliwościami finansowymi, mogą być głównie inwestorzy prywatni, poszukujący możliwości opłacalnego lokowania wolnych środków finansowych.
2.5. Dla rozwoju rynku z mieszkaniami na wynajem przez ludzi niezamożnych istotne znaczenie ma struktura budowanych mieszkań, w tym szczególnie małych , o powierzchni 30 – 40 mkw. Mieszkania takie cieszą się szczególnym zainteresowanie kupna lub wynajmu przez ludzi młodych. Już znalazło to odzwierciedlenie w zwiększeniu ich udziału w strukturze mieszkań aktualnie realizowanych inwestycji.
Odzwierciedleniem sytuacji finansowej wielu ludzi młodych jest ich zainteresowanie wynajmem poszczególnych izb w mieszkaniach wielopokojowych lub samodzielnych pokoi w budowanych , jeszcze sporadycznie , hotelach lub pensjonatach pracowniczych.
Pomocnym w wynajmie mieszkań przez ludzi młodych, a w tym regulowania przez nich kosztów najmu , szczególnie w pierwszym okresie ich startu życiowego , mogło by być stworzenie możliwość zaciągnięcia kredytu bankowego na ich spłatę i ewentualne pozyskanie dodatku mieszkaniowego. Wielkość takich mieszkań, jak i forma ich najmu mogły być kryteriami warunkujących ich przyznanie. Istotną może być również, stworzona ostatnio możliwość uzyskiwania dopłat do czynszu za wynajem lokalu.
2.6. Dla rynku mieszkaniowego istotne znaczenie ma również funkcjonowanie spółdzielczości mieszkaniowej. Aktualnie ma ono szczególne znaczenie nie jako inwestor , ale jako dysponent i zarządca znacznej części zasobów mieszkaniowych kraju. Po upływie ponad dwóch dekad od rozpoczęcia ograniczania ich działalności, wiele z nich utrzymało się na rynku i zupełnie dobrze funkcjonuje. Wśród nich utrzymało się szereg spółdzielni małych, liczących po kilkudziesięciu członków, którzy mają bezpośredni wpływ na ich funkcjonowanie. Jednak, znaczna ich część, a szczególnie duże spółdzielnie mieszkaniowe , zmieniły swój charakter, ze społecznego na komercyjny. Jednocześnie wiele z nich jest dysponentem, na zasadzie wieczystej dzierżawy, wielu terenów budowlanych. Stwarza to możliwości, przy odpowiednim motywowaniu ze strony właściciel tych gruntów, budowy na tych terenach również domów z mieszkaniami na wynajem a w tym również dla niezamożnych osób pracujących.
2.7. Dla prawidłowego funkcjonowania całego rynku mieszkaniowego, a w tym szczególnie mieszkań na wynajem, istotne znaczenie ma prawidłowe ukształtowanie relacji pomiędzy właścicielami i wynajmującymi, przy jednoczesnej ochronie strony słabszej jakimi w takich relacjach są wynajmujący. Jak nieraz tragicznie układają się takie stosunki dokumentują relacje wielu osób a nawet opisy zawarte w książce Filipa Springera „13 pięter”. Trzeba jednak zdawać sobie również sprawę, że nieprawidłowości w ich kształtowaniu nie leżą tylko po stronie właścicieli, ale na ich stan w bardzo wielu przypadkach istotny wpływ mają również wynajmujący. Nie tylko niszczenie wynajmowanych lokali, nie płacenie czynszu czy uciążliwość dla sąsiadów, ale również częsta bezradność właścicieli w stosunku do najemców nie chcących opuścić wynajmowanych lokali, są przyczyną niechęci wielu z nich do wynajmowania mieszkań. Dlatego też, na prawidłowe kształtowanie tych relacji liczący się wpływ może mieć tworzenie, niezależnie od istniejących agencji prywatnych, również społecznych agencji najmu. Agencje takie mogłyby, pełnić nie tylko funkcje informacyjne o rynku mieszkaniowym i doradcze dla zawierających umowy najmu, ale również oceniającym prawidłowość ich realizacji i ewentualnie być społecznym arbitrem w zaistniałych sporach. Również wpływ na kształtowanie tych relacji może mieć tworzenie organizacji właścicieli lokali na wynajem, a także organizacji najemców mieszkań. Mogłyby one, na wzór istniejących w niektórych państwach, pełnić role informacyjne i doradcze dla każdej ze stron.
3 Dla poprawy warunków bytowych pracujących ludzi niezamożnych istotne znaczenie ma nie tylko tworzenie możliwości wynajmu lub kupna mieszkania, ale również i pozyskanie zatrudnienia z godziwym wynagrodzeniem, odpowiednim do posiadanych kwalifikacji oraz wykonywanej pracy.
3.1. W gospodarce narodowej zatrudnionych jest ponad 16,4 mln osób, z tego 61 % ( około 9,9 mln osób) w przedsiębiorstwach różnej wielkości i branż, a pozostałe osoby w innych sferach działalności państwa. Wśród ogólnej ilości firm sektora przedsiębiorstw, ponad 96 % stanowią mikro przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników a małe i średnie stanowią łącznie tylko 3,3% ogólnej ich ilości. Natomiast przedsiębiorstwa duże, zatrudniające co najmniej 250 pracowników lub więcej, stanowią tylko około 0.2 % ogólnej ich ilości . W skali całego kraju, pod względem ilości , dominują więc mikro firmy, które tworzyły ( wg . „Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce ‘ 2020 PARP) 40 % miejsc pracy w sektorze przedsiębiorstw. Firmy małe i średnie łącznie tworzyły ponad 28 % miejsc pracy a firmy największe ponad 31 %. Łącznie wszystkie firmy sektora przedsiębiorstw wytworzyły (w 2018 roku) 73,5% PKB , w tym mikro firmy 30,2 %, małe 8,5%, średnie 11,1% a duże 23,8%. Udział poszczególnych grup firm w kształtowaniu rynku pracy i tworzeniu PKB jest konsekwencja zarówno skali, jak i efektywności ich działania. Stąd wysoki udział mini firm w tworzeni PKB jest konsekwencją głównie ich ilości, a wysokość płac zatrudnionych w nich pracowników relatywnie niską efektywnością ich działania.
3.2. W latach 2015 – 2020 w sektorze przedsiębiorstw średnia płaca brutto systematyczne wzrastała. W okresie tym zwiększyła się prawie o 40 %. Była jednak znacznie zróżnicowana między pracownikami przedsiębiorstw różnej wielkości, gdyż na koniec tego okresu średnia płaca brutto pracowników zatrudnionych w mini przedsiębiorstwach wyniosła 3094 zł, w małych przedsiębiorstwach 4284 zł. a w średnich 5024 zł.
Wysokość płac pracowników niezamożnych, z mini firm, jak i z innych sfer działalności państwa, jest jednym z podstawowych czynników kształtujących możliwość zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych. Dlatego też, wzrost wynagrodzeń tej grupy pracowników, zatrudnionych w sferze przedsiębiorstw, jak i innych obszarach funkcjonowania państwa, może mieć istotny wpływ, nie tylko na modyfikacje ich potrzeb mieszkaniowych, ale również charakter lokalnych rynków pracy. Z tego względu, nie tylko wspieranie istnienia takich firm , ale równie ich rozwój i zwiększanie efektywności działania, powinno być przedmiotem oddziaływania zarówno władz państwa, jak i poszczególnych samorządów terytorialnych.
3.3. Z uwagi na rolę mini i małych firm w kształtowaniu warunków bytowych znacznej części społeczeństwa, istotne znaczenie mają działania umożliwiające ich funkcjonowanie, jak i poprawę jego efektywności.
Dla poprawy istniejącej sytuacji koniecznym jest dalsze modyfikowanie istniejących ograniczeń w celu zmniejszania ich negatywnych skutków. Dotyczy to zarówno działalności gospodarczej, jak i kulturalnej czy oświatowej. Obszarem, który szczególnie wymaga konkretnych i efektywnych działań rządu jest pomoc finansowa dla przedsiębiorstw, a w tym szczególnie dla mini i małych firm, najbardziej odczuwających skutki pandemii i wprowadzonych ograniczeń. Istotnym jest, aby pomoc ta była nie tylko efektywna, tzn. w wysokości stwarzającej możliwość utrzymanie firmy i zatrudnienia pracowników, lecz także udzielana szybko.
Dla ograniczania negatywnych skutków epidemii istotne znaczenie ma ponadto znajomość przez właścicieli firm taktyki działania rządu dla jej wygaszenia. Wiele z dotychczas podejmowanych decyzji z „zaskoczenia”, bez odpowiedniego wyprzedzenia czasowego i często bez odpowiednich podstaw prawnych, powodują szereg szkód , w tym szczególnie dla małych firm. Nieznajomość przez środowisko biznesowe takiej taktyki (bądź jej brak) najczęściej uniemożliwia przedsiębiorcom dostosowywanie się do poszczególnych rozwiązań, a tym samym ograniczać ponoszone straty. Jednocześnie taka praktyka działania rządu jest przyczyną braku zaufania ludzi do ich decyzji i bardzo często negatywnych ich ocen.
3.4. Dla ograniczenia skutków panującej epidemii i umożliwienia rozwoju społecznego i gospodarczego wielu obszarów funkcjonowania państwa , koniecznym jest szybkie, często natychmiastowe podjęcie szeregu działań. „Jaskółką” takiego podejścia jest aktualnie opracowywany pakiet ustaw związanych z realizacją Narodowego Programu Budownictwa. Jednak, jak wykazała dotychczasowa ocena, dla jego pełnej realizacji koniecznym jest stworzenie warunków do zwiększenia zdolności finansowej potencjalnych mieszkańców budowanych mieszkań. Można to osiągnąć głównie w wyniku poprawy efektywności działania przedsiębiorstw (w tym szczególnie mini i małych), ich rozwój oraz zwiększenie nakładów budżetu państwa szczególnie na sfery; służby zdrowia i oświaty oraz wzrost wynagrodzeń zatrudnionych w nich pracowników.
3.5. Struktura wielkości firm sektora MSP w Polsce różni się od istniejącej w Unii Europejskiej. W Polsce jest, procentowo biorąc, więcej mini firm niż w Unii Europejskie i mniej firm małych. Jednocześnie w Unii do mini firm kwalifikuje się podmioty zatrudniające do 20 pracowników, a w Polsce do 9. Wśród polskich mini firm dominują prowadzące działalność handlową, a najmniej jest funkcjonujących w sferze przemysłu. Wśród nich dominują jednoosobowe firmy osób fizycznych. Oba te czynniki mają wpływ na ich innowacyjność i efektywność działania. Dlatego też, w szczególności dla zwiększenia efektywności działania, zarówno mini, jak i małych firm, należy dążyć do zwiększenia: :
– innowacyjności ich działania, a w tym szczególnie firm produkcyjnych i usługowych.
– skali działania wielu mikro firm i jednocześnie i wzrostu ilości małych , a nawet średnich firm.
3.6. Wśród ogółu małych i średnich przedsiębiorstw (w 2018 roku) zbyt mały był udział firm innowacyjnych. Było tylko 18,5 % innowacyjnych firm przemysłowych i tylko 10,4% usługowych tylko 10,4 %. Wśród firm przemysłowych ponad 15 % realizowało głównie innowacje procesowe a 12 % produktowe. Natomiast wśród firm usługowych ponad 8 % realizowało innowacje procesowe a niewiele ponad 5 % produktowe. Cechą charakterystyczną działań innowacyjnych w obu tych grupach firm jest najczęściej ich zewnętrzne pochodzenie i w niewielkim zakresie rozwijanie innowacji opracowanych przez zatrudnionych pracowników. Natomiast pozytywnym zjawiskiem, szczególnie wśród małych firm, jest ich współpraca z dużymi przedsiębiorstwami. Jednocześnie trudnym i ważnym do oceny jest poziom działań innowacyjnych w przemysłowych mini firmach. Z uwagi jednak na ich znaczenie w gospodarce, podniesienie tego poziomu wymaga zarówno badań, jak i określonych działań, w tym . szkoleń zatrudnionych w nich pracowników oraz doradztwa branżowego i specjalistycznych rozwiązań technicznych i organizacyjnych.
3.7. Wśród ogólnej ilości przedsiębiorstw firmy duże, zatrudniające 250 i więcej pracowników, stanowią tylko 0,2 % . Mają jednak istotne znaczenie dla gospodarki, gdyż tworzą prawie 24 % PKB i zatrudniają prawie 32 % osób pracujących w sferze przedsiębiorstw. Jednocześnie wiele z tych przedsiębiorstw współpracuje z małymi i średnimi firmami, które często są ich kooperantami i dostawcami wielu typowych elementów.
W grupie przedsiębiorstw przemysłowych najbardziej innowacyjnymi są firmy duże. Wśród nich dominują przedsiębiorstwa zatrudniające do 500 pracowników. Stanowią one ponad 65% grupy największych przedsiębiorstw w Polsce. Jednocześnie w grupie 457 przedsiębiorstw największych , w której jest m.in. m. in. Polski Koncern Naftowy ORLEN SA, Jeromin Martins Polaka ( Biedronka), Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A., PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., Lotos Polska sp. z o. o., 261 stanowi własność kapitału zagranicznego, a 157 własność kapitału polskiego z udziałem kapitału zagranicznego. Wyłączą własność kapitału polskiego, Skarbu Państwa, prywatnego oraz samorządów terytorialnych, stanowi tylko 49 przedsiębiorstw. Struktura własności tych firm, ma nieraz wpływ na dobór kooperantów czy dostawców części lub zespołów do produkcji.
Istotną cechą działalności wielu z tych firm jest ich innowacyjność. Z pośród nich (w 2018 roku) innowacyjny charakter działalności miało ponad 59% firm przemysłowych i ponad 42 % usługowych. Skala tej działalności i jej efektywność jest największa w grupie przedsiębiorstw przemysłowych. Ma ona istotny wpływ na ich udział w kształtowaniu budżetu państwa i wielu samorządów terytorialnych, rynku pracy i skalę zamożności zatrudnionych w nich pracowników. Jednocześnie innowacyjność wielu z nich oddziałuje na charakter działalności współpracujących z nimi firm.
3.8. Dla zwiększenia innowacyjnego działania wielu firm, a w tym również mini i małych, istotne znaczenie ma rozwój różnorakich form szkolenia i doradztwa , szczególnie branżowego., zarówno kadry kierowniczej, jak i określonych specjalistów. Jedną z przyczyn tego stanu jest to, że większość kadry kierowniczej takich firm ma wykształcenie tylko techniczne i w jego konsekwencji swoją uwagę koncentruje się na innowacjach technicznych i procesowych, z pominięciem innych ich form, często bezinwestycyjnych. Z Raportu PARP o stanie sektora MSP w Polsce i UE 2020 (str.8) wynika, że jedną z przyczyn tego stanu jest niedocenianie innych metod innowacyjnego działania i często nie docenianie możliwości wewnętrznego ich opracowywania. O potrzebie rozwoju działalności edukacyjnej i doradczej w tym zakresie, świadczy zainteresowanie szkoleniami organizowanymi przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Jednak, niezależnie od jej działalności istniej potrzeba organizowania szkoleń i innych form edukacji oraz wymiany doświadczeń z zakresu umiejętności zarządzania, jak i działalności innowacyjnej. Szczególne znaczenie ma organizowanie takich szkoleń w poszczególnych obszarach działalności gospodarczej sektora MSP. Dlatego też, zasadnym jest, aby ramach prac nad Krajowym Programem Odbudowy i równolegle do formułowania drugiej części Narodowego Programu Budownictwa opracowanie programu rozwoju przedsiębiorczości. Jego celem powinno być określenie przedsięwzięć mających na celu zarówno zwiększenie efektywności działania firm, szczególnie w zmieniających się warunkach ich funkcjonowania, jak i umożliwiających wzrost wynagrodzeń zatrudnionych w nich pracowników. Dlatego też, dla jego uzyskania koniecznym jest podjęcie szeregu działań, w tym szczególnie ;
– wspierających wzrost innowacyjności firm,
– sprzyjających wzrostowi skali działalności, a tym samym zwiększenie udziału małych i średnich firm w całym sektorze przedsiębiorstw,
– tworzących klimat społecznego uznania dla osób i instytucji (a może i organizacji pozarządowych?) szczególnie przyczyniających się do rozwoju polskiej gospodarki oraz jej innowacyjnej działalności.
Wszystkie te działania powinny być inicjowane i wspierane , zarówno przez władze państwa, jak i samorządy terytorialne. Ich realizacji powinna przyświecać świadomość, że bez zintegrowanego programu i skoordynowanych działań na rzecz rozwoju budownictwa mieszkaniowego, jak i jednoczesnego zwiększania efektywności działania przedsiębiorstw, oraz wzrostu dochodów pracowników, nie da się skutecznie rozwiązywać tych problemów.
