Tom „Na drugim brzegu”, zawierający antologię tajwańskich opowiadań współczesnych poprzedza wstęp autorstwa profesor Lidii Kasarełło, znakomitej sinolożki z Uniwersytetu Warszawskiego. Osadza ona problematykę tomu w kontekście kulturowym, geograficznym, politycznym, obyczajowym.
„Tajwan to niewielka wyspa na Pacyfiku, która niczym kropla lśni pomiędzy dalekimi brzegami Chin, Hongkongu, Japonii i Filipin. Nazywają ją Formoza. Kiedy Portugalczycy w XVI wieku dopłynęli do jej brzegów, krzyknęli z zachwytu „Ilha Formosa”, co znaczyło „piękna wyspa” (chin. Melilidao) (…) Historia Tajwanu, to historia zasiedlania i podbijania wyspy, którą od najstarszych wieków zamieszkiwały ludy pochodzenia austronezyjskiego. Tubylcy witali coraz to nowych osadników, którzy zjawiali się z przypływami i odpływami kolonizatorów, handlarzy oraz imigrantów. Byli wśród nich Portugalczycy, Holendrzy, Chińczycy z czasów dynastii Ming, Japończycy, a w końcu – Czang Kaj-szek wraz ze swoją armią, po tym, jak komuniści zwyciężyli w walce o władzę na kontynencie. Jedni więc podbijali, inni szukali schronienia, a jeszcze inni tracili swoje dawne ziemie, spychani coraz bardziej w głąb lądu. Wyspa, która przeżyła wiele prawdziwych , jak i metaforycznych wstrząśnień (…) tworzy splot wielu kultur, etnografii, języków, wpływów, a także interesów polityczno-gospodarczych”.
Historia literatury tajwańskiej sięga czasów okupacji japońskiej (1895-1945). W czasach prawicowej, antykomunistycznej dyktatury Czang Kaj-szeka cenzura na Tajwanie bardzo pilnowała antykomunistycznej ortodoksji, co odbijało się także na przekazie literatury i kultury, szczególnie w latach pięćdziesiątych. Obowiązywała specyficzna formuła specyficznego „realizmu antykomunistycznego”, niechętna także wszelkim eksperymentom formalnym. Dopiero w latach sześćdziesiątych pojawiły się w prozie tajwańskiej tendencje modernistyczne, odbiegające od tradycyjnego realizmu. Twórcy młodego pokolenia, zafascynowani prozą Franza Kafki, Tomasza Manna czy Jamesa Joyce torowali w prozie tajwańskiej drogi nowoczesnym trendom tematycznym i formalnym. Gdy jednak sięgnie się do tomu „Na drugim brzegu”, owe szerokie kwantyfikacje nie znajdują szczególnie intensywnego odzwierciedlenia w problematyce i formie opowiadań. To przede wszystkim proza realistyczna obrazująca życie codzienne różnych grup społecznych, pokoleniowych, różnych środowisk społeczeństwa tajwańskiego. Zestaw rozpoczynają dwa opowiadania Huang Chumminga (rocznik 1935), przedstawiciela tzw. literatury xiangtu czyli regionalnej. „Smak jabłek” opowiada o ubogiej rodzinie radującej się z odszkodowania za wypadek drogowy, jakiemu uległ ojciec rodziny. „Kasa biletowa” to obraz starych ludzi ustawiających się w kolejce po bilety kolejowe, dzięki którym będą mogli doczekać się odwiedzin ze strony mieszkających w mieście dzieci. Bai Xianyong (rocznik 1937) jest autorem opowiadania „Pani domu Jin” przedstawiającego kameralny dramat rodzinny zakończony śmiercią kobiety zaszczutej na śmierć przez męża i jego rodzinę. W „Zimowej nocy” dwaj starzy profesorowie wspominają czasy młodości i udział w tzw. Ruchu Czwartego Maja 1919 roku, a opowiadanie przepełnione jest atmosferą, samotności, obcości, nostalgii, przemijania. Pisarka Chen Rouxi (rocznik 1938), w opowiadaniu „Ostatnie przedstawienie” ukazuje los śpiewaczki operowej uzależnionej od narkotyków, obarczonej wychowaniem dziecka. „Śmierć na polu kukurydzy” Ping Lu (pisarki urodzonej w 1953 roku) zbudowane jest w ramie tematyki kryminalnej prywatne śledztwo w sprawie niewyjaśnionej śmierci), ale jest ona tylko pretekstem do refleksji narratora, dziennikarza, które snują się wokół problematyki miłosnej, emigracyjnej, wokół kwestii politycznych i wokół sensu życia. „Lai suo” Huanga Fana (pisarza urodzonego w 1950 roku) jest jedynym w tym zbiorze opowiadaniem o tematyce politycznej. Mówi ono zarówno o władzy, jak i o jej skutkach w życiu zwykłych ludzi. Czas opowiadania obejmuje okres od końca okupacji japońskiej po zakończony dopiero w latach osiemdziesiątych stan wojennych na Tajwanie. Natomiast „List, którego nie wysłałam” i „Lalka” pisarki Li Ang rocznik 1952), to proza poświęcona psychologii kobiety, tu pokazanej w aspekcie uczuć i przeżyć miłosnych, erotycznych, w wymiarze poszukiwania tożsamości i przewartościowywania ich roli społecznej co ważne jest także w kontekście sprzeciwu wobec patriarchalnej tradycji konfucjanizmu. „Miasto w letnim upale” Zhu Tianwen (pisarki urodzonej w 1956 roku) to opowiadanie głęboko osadzone w tajwańskiej codzienności, w życiu zwykłych mieszkańców osiedla wojskowego, w historiii małżeństw, romansów i kłopotów finansowych. Z linii typowego realizmu, zwłaszcza małego realizmu wyłamuje się opowiadanie Wu Jinfa (pisarza urodzonego w 1954 roku) „Żółwi klan” nasycone elementami fantazyjnymi (klan pół żółwi, pół ludzi) i onirycznymi.
Mimo generalnej formuły realistycznej, opowiadania te różnią się zatem szczegółowymi cechami formalnymi, od rozwiązań modernistycznych, z wykorzystaniem n.p. umowności czy strumienia świadomości po typowy mały realizm, od opowiadań z silnym podłożem psychologicznym po narrację typowo behawioralną. W sumującej cechy tego zbioru nocie wydawniczej czytamy: „Pierwszy ukazujący się w Polsce zbiór opowiadań pisarzy tajwańskich to pokaz bogactwa i różnorodności literackich głosów płynących z „Ilha Formosa”. Doświadczenie tej lektury to podróż nostalgiczna i magiczna, okrutna i zabawna, a natrętnym deszczu i obezwładniającym upale. Odrębność języków i rozmaitość poruszanych tematów jest – co oczywiste – pochodną osobistych doświadczeń i dowodem talentu prezentowanych pisarek i pisarzy, ale też jasnym wskazaniem, że mamy do czynienia z prozą wolną, nieskrępowaną gorsetem cenzury ani autocenzury. Kwestionowanie konfucjańskiej tradycji, sięganie do uniwersum rdzennych wierzeń, opisywanie emigranckiego rozdarcia, niespełnionych miłości i rozczarowań, wierność klasycznej narracji i eksperymentowanie, patos i kpina, czułość i obojętność – wszystkie te elementy mozaiki, choć nie pretendują do tworzenia jednego, spójnego obrazu, to jednak są przekonującym dowodem piękna poszukiwań”.
Tom opowiadań opatrzony jest zarówno w zwarte, ale bardzo treściwe noty o pisarzach, autorach zbioru, których utwory składają się na antologię, jak i notki o autorkach i autorach przekładów, które są przeważnie uniwersyteckimi sinolożkami i sinologami, a niektórzy związani byli, lub są z Tajwanem jako miejscem zamieszkania i pracy. Dzięki temu czytelnik zyskuje sporą porcję wiedzy nie tylko o współczesnej literaturze tajwańskiej, ale także o tym, kto się nią zajmuje w polskim środowisku naukowym. Co do pisarzy, to Huang Chunming zajmował się problemami ludzi prostych borykających się z problemami życia codziennego. Bai Xianyong pisał pod wpływem technik zachodniego modernizmu, a do ważnych motywów tematycznych jego prozy należała emigracja chińska w Stanach Zjednoczonych. Podobną tematykę życia chińskiej diaspory podejmowała także Chen Rouxi. Ping Lu podejmowała zjawiska tożsamości kulturowej, płciowej, dyskryminacji seksualnej czy praw człowieka. Chen Rouxi należy do najwybitniejszych przedstawicielek nurtu modernistycznego i feministycznego. Podobnie do postmodernistycznego nurt należy Huang Fan, wprowadzający do swojej prozy także elementy fantastyki naukowej, obrazy życia wielkomiejskiego czy satyry politycznej. Z kolei Li Ang koncentrowała się na problematyce przemian w sferze seksualności, przemocy domowej, pozycji kobiet, feminizmu. Podejmowała te tematy w formule modernistycznej i z taką odwagą, że określano ją nawet jako pisarkę „rewolucyjną”. Problematykę przemian obyczajowych i tożsamości kobiecej podejmuje też Zhu Tianwen. Wu Jinfa, pisarz którego opowiadanie kończy antologię koncentrował się na problematyce psychologicznej, pokazywanej przez niego w formule monologów wewnętrznych, przez które wnika w wewnętrzny świat ludzkich aspiracji, pragnień, rządz, sprzecznych uczuć. Powyższe formuły tylko w bardzo daleko idącym skrócie prezentują twórczość tych pisarzy. Jednak sama tylko lektura not biograficznych pokazuje jak bogate są ich biografie i jak zróżnicowana jest problematyka ich prozy. Stąd też niniejsza antologia nie spełnia, bo nie może, cechy reprezentatywności dla twórczości poszczególnych autorów. Jest natomiast frapującym obrazem wielu aspektów życia współczesnego Tajwanu.
„Na drugim brzegu. Antologia współczesnych opowiadań tajwańskich”, redakcja naukowa i wstęp Lidia Kasarełło, przekład zbiorowy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2020, str. 282, ISBN 978-83-8196-184-4
