27/02/2023. Windsor, United Kingdom. The Prime Minister Rishi Sunak holds a joint press conference with the President of the European Commission Ursula von der Leyen in Windsor Guildhall. Picture by Simon Walker / No 10 Downing Street
Jednym z kluczowych zadań, które postawił sobie Rishi Sunak w trakcie swojej obecnej kadencji, było osiągnięcie sukcesu w kwestii pogodzenia Europy i Wielkiej Brytanii odnośnie sprawy Irlandii Północnej po Brexicie, co nie udało się wcześniej trzem poprzednim premierom z Partii Konserwatywnej. Jednak jeśli nie zdobędzie ono finalnej aprobaty Demokratycznej Partii Unionistycznej to całość będzie można wyrzucić do kosza.
Protokół północnoirlandzki wokół, którego toczy się spór jest częścią umowy o warunkach brexitu, a stworzono go, aby utrzymać otwartą granicę między Irlandią Północną a należącą do UE Irlandią. Brak kontroli granicznych uznano za warunek niezbędny do kontynuowania procesu pokojowego w Irlandii Północnej, który został zapoczątkowany porozumieniem wielkopiątkowym z 1998 r. W celu utrzymania otwartej granicy Irlandia Północna pozostała w jednolitym rynku UE w zakresie obrotu towarami. To oznacza, że niektóre towary wysyłane z pozostałej części Zjednoczonego Królestwa do Irlandii Północnej, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego i roślinnego czy lekarstwa, muszą podlegać kontrolom w północnoirlandzkich portach, niezależnie od tego, czy prowincja jest ich miejscem przeznaczenia, czy też przejeżdżają one tylko przez nią w drodze do Irlandii. Ponadto Irlandia Północna musiała dostosowywać do unijnych standardów towarowych. W praktyce oznaczało to, że powstała granica celna między Irlandią Północną a pozostałą częścią Zjednoczonego Królestwa, choć ówczesny brytyjski premier Boris Johnson obiecywał, że niczego takiego nie będzie.
Jest on krytykowany szczególnie przez Brytyjczyków. Chociaż wszystkie strony irlandzkiej polityki są zgodne co do odmowy ustanowienia granicy na wyspie Irlandii, konserwatyści krytykują różnicę w traktowaniu Irlandii Północnej i reszty Wielkiej Brytanii. Z ich perspektywy, stworzenie strefy kontroli na Morzu Irlandzkim podważa faktyczne członkostwo Irlandii Północnej w Wielkiej Brytanii, a równocześnie zbliża ją do Unii Europejskiej. Irlandzcy unioniści (DUP), którzy popierają przynależność Irlandii Północnej do Zjednoczonego Królestwa, twierdzili, że ta umowa ułatwi zjednoczenie Irlandii i odmawiali uczestnictwa w nowym rządzie Irlandii Północnej, dopóki umowa nie zostanie zmieniona.
Wielka Brytania i Unia Europejska osiągnęły porozumienie
Wielka Brytania i Unia Europejska osiągnęły porozumienie dotyczące zmian w protokole dotyczącym Irlandii Północnej, który został przyjęty w ramach umowy o Brexicie. Ogłoszone jako nowe ramy windsorskie zmiany mają zapewnić umożliwienie płynnego handlu w obrębie całego Zjednoczonego Królestwa, a także ochronę miejsca Irlandii Północnej w unii (tzn. w Zjednoczonym Królestwie) oraz zabezpieczenie suwerenności mieszkańców Irlandii Północnej.
Trzy kroki naprzód
Premier wyjaśnił, że ramy windsorskie umożliwią dokonanie „trzech dużych kroków naprzód”.
W ramach kroku pierwszego porozumienia ustanowiono dwa pasy dla towarów przywożonych do Irlandii Północnej z pozostałej części Zjednoczonego Królestwa – zielony dla towarów, które tam pozostaną oraz czerwony dla towarów, które mogą być przesyłane dalej do Republiki Irlandii, czyli na teren UE. W przypadku zielonego pasa zniesione zostaną wymogi biurokratyczne, które do tej pory utrudniały sprowadzanie towarów do Irlandii Północnej z pozostałej części kraju.
Drugi krok zapewnia, że decyzje rządu brytyjskiego w sprawie zmian VAT i akcyzy będą mogły też obowiązywać w Irlandii Północnej (co do tej pory nie miało miejsca), a lekarstwa dopuszczane do użycia przez brytyjski urząd regulacyjny automatycznie będą mogły być sprzedawane w Irlandii Północnej.
Trzecim krokiem jest utworzenie mechanizmu, który pozwala mieszkańcom Irlandii Północnej, poprzez jej parlament, blokować wejście w życie w tej prowincji unijnych przepisów. Unijne prawo będzie obowiązywać w Irlandii Północnej tylko w takim stopniu, w jakim jest to konieczne do tego, by można było utrzymać otwartą granicę między nią a Republiką Irlandii i utrzymać dostęp północnoirlandzkich firm do rynku UE.
Dodatkowo, porozumienie wprowadza nowy hamulec Stormontu, który oznacza, że demokratycznie wybrane Zgromadzenie będzie mogło uruchomić hamulec bezpieczeństwa dla zmian w przepisach UE dotyczących towarów, które miałyby znaczący i trwały wpływ na codzienne życie. Jeśli hamulec zostanie zaciągnięty, rząd brytyjski będzie miał prawo weta.
To jeszcze nie koniec
Premier Wielkiej Brytanii Rishi Sunak, który ogłosił treść powyższego porozumienia z Unią Europejską, potwierdził, że Izba Gmin będzie miała prawo głosu w sprawie uzgodnionych zmian, ale głosowanie zostanie przeprowadzone w późniejszym czasie. Mimo że Partia Konserwatywna ma większość w Izbie Gmin, porozumienie będzie musiało zostać zaakceptowane przez brytyjskich posłów, w tym grupę konserwatywnych zwolenników Brexitu, którzy grożą buntem. W takim przypadku Sunak będzie musiał szukać niezręcznego dla niego wsparcia ze strony Partii Pracy Keira Starmera. Mimo że Laburzyści wstępnie poparli porozumienie, Sunak czeka na ostateczną opinię północnoirlandzkiej Demokratycznej Partii Unionistycznej (DUP). Partia ta w przeszłości krytykowała dalsze obowiązywanie w regionie niektórych przepisów UE, nie podobała jej się także rola Trybunału.
Lider DUP, Jeffrey Donaldson, przyznał, że „wyraźnie widać, iż w wielu obszarach udało się zapewnić znaczny postęp, ale jednocześnie zaznaczył, że wciąż istnieją kluczowe kwestie, które budzą niepokój”. Partia będzie dokładnie przeanalizowywać dokument, zanim zdecyduje, czy poprzeć go, czy nie. Jeśli uzna, że wprowadzone zmiany nie są wystarczające, to całe porozumienie, które ogłosił Sunak i Von der Leyen, będzie bezwartościowe. Zdaniem ekspertów Brytyjczykom ciężko byłoby ugrać w tej sytuacji coś więcej.
ALF/PAP
