Dziesięć lat właśnie minęło od warszawskiego spotkania przywódców szesnastu państw Europu Środkowo-Wschodniej z chińskim premierem Wen Jiabao. Powołano wtedy Forum Współpracy Chiny – Europa Środkowo-Wschodnia, zwane w publicystyce europejskiej skrótowo „Forum 16 + 1” lub „Format 16 + 1”.
Polskiemu czytelnikowi warto przypomnieć, że gospodarzem warszawskiego spotkania w 2012 roku i współorganizatorem powstałego wtedy Forum Współpracy był premier Donald Tusk, ówczesny lider rządzącej Platformy Obywatelskiej. Wówczas polityk bardzo aktywny na polu poprawy stosunków polsko- chińskich.
Rok wcześniej wywodzący się z Platformy Obywatelskiej prezydent RP Bronisław Komorowski podpisał w Pekinie umowę o „strategicznym partnerstwie polsko-chińskim”, która stworzyła solidny fundament do dalszej, wieloletniej współpracy między obu państwami. Podniesiony już za rządów PiS do rangi „pogłębionego strategicznego partnerstwa”.
Działalność „Forum 16 + 1” szybko wpisała się w ogłoszoną przez przewodniczącego Chińskiej Republiki Ludowej Xi Jinpinga w 2013 roku inicjatywę Nowego Jedwabnego Szlaku, zwanego też Inicjatywą Pasa i Szlaku. Wielkiego globalnego projektu tworzącego nowoczesną infrastrukturę dla współpracy Chiny z państwami całego świata.
Ważnym sojusznikiem „Forum 16 + 1” stał się Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych /Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB/, utworzony w 2016 roku z siedzibą w Pekinie. Celem banku jest wspieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i poprawa powiązań infrastrukturalnych Azji z innymi kontynentami.
Bank inwestuje w infrastrukturę komunikacyjną, energetyczną i telekomunikacyjną oraz inne sektory produkcyjne. Szczególnie wspiera rozwój infrastruktury transgranicznej w transporcie kolejowym, drogowym i morskim.
Nowe możliwości działania „Forum 16 + 1” stworzyła powstała też w Warszawie w 2015 roku „Inicjatywa Trójmorza”. Zakładająca intensyfikację współpracy dwunastu europejskich państw położonych w regionie mórz Adriatyku, Bałtyckiego i Czarnego: Austrii, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii i Węgier.
Obszar jej działalności pokrywał się z obszarem „Forum 16 + 1”, które w kwietniu 2012 w Warszawie Forum Współpracy z europejskiej strony stworzy: Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Czarnogóra, Macedonia Północna, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia.
W trakcie działalności do Forum dołączyła Grecja, w zeszłym roku swoje uczestnictwo zawiesiła Litwa. Ponadto pięć podmiotów ma w „Forum 16 + 1” status „obserwatorów współpracy”. Są to Austria, Białoruś, Unia Europejska, Szwajcaria i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Bilans liczbowy
Dziesięć lat działalności „Forum 16 + 1” można oceniać z różnych perspektyw. W ciągu dziewięciu lat jego istnienia obroty handlowe między Chinami a państwami Europy Środkowo-Wschodniej wzrosły o przynajmniej 85 procent. Średnioroczne tempo wzrostu handlu między obu partnerami wyniosło 8 procent. To ponad trzykrotnie więcej niż tempo wzrostu ogólnego handlu zagranicznego Chin.
W roku 2020 wzajemne obroty handlowe wyniosły 103.45 mld USD. Po raz pierwszy przekraczając poziom 100 mld USD.
Chiny zainwestowały w regionie ponad 3,14 mld USD, głównie w branże związane z energetyką, infrastrukturą komunikacyjną, wydobyciem minerałów i motoryzacją.
W tym samym czasie, do 2019 roku, gospodarki Europy Środkowo-Wschodniej zainwestowało w Chinach 1,72 mld USD. Lepiej ma być w przyszłości. Wartość nowych, wspólnych projektów przewidzianych na lata 2020/ 2021 oceniono na 5.4 mld USD.
Jeśli popatrzymy na inne efekty współpracy Forum to bardzo krzepiącą jest informacja, że w ciągu tej dziesięciolatki turystyka na linii Chiny – Europa Środkowo-Wschodnia wzrosła czterokrotnie. To wielki kapitał dla przyszłej współpracy.
Ostatni szczyt przywódców państw „Formatu 16 + 1” odbył się, w formie konferencji wideo, 9 lutego 2021 roku w Pekinie.
Wtedy przewodniczący Xi Jinping zaproponował cztery zasady dalszej współpracy.
– Wszystkie decyzje powinny być podejmowane w ramach konsultacji, przy zachowaniu wzajemnego szacunku, równego traktowania partnerów.
– Współpraca państw Formatu powinna przynosić korzyści wszystkim uczestnikom. Powinna dotyczyć współpracy gospodarczej, czyli handlu, inwestycji w nowe technologie, ale równie ważna jest współpraca w dziedzinie edukacji, kultury i sportu.
– Wartością współpracy państw Formatu jest ich różnorodność, otwartość na tradycyjną różnorodność regionalną. Dlatego każda forma współpracy i integracji powinna szanować różnorodność partnerów.
– Dalszy wzrost wzajemnych więzi powinien być oparty przede wszystkim na wykorzystaniu innowacji technologicznych.
Poza tym państwa współpracujące w „Formacie 16 + 1” powinny zintensyfikować działania związane z pandemią.
Chiny będą nadal dostarczać szczepionki krajom, które ich potrzebują i robić co w ich mocy, aby szczepionki stały się globalnym dobrem publicznym. Będą promować ich sprawiedliwą dystrybucję i stosowanie na całym świecie. Dla pokonania ekonomicznych skutków pandemii niezbędna jest liberalizacja zasad handlu i inwestycji, budowanie otwartej gospodarki światowej, bo tylko tak można ją wyprowadzić z kryzysu.
Państwa Formatu muszą skoncentrować się na rozbudowie i poprawie efektywności powiązań komunikacyjnych, ich integracji.
Chiny zadeklarowały, że usprawnia system odpraw celnych. Zaproponowały współpracę w ramach inicjatywy „Inteligentne cła, inteligentne granice i inteligentna komunikacja”.
Chiny będą promować tworzenie i rozwój wspólnych stref ekonomicznych, stref wolnego handlu, parków przemysłowych dla przedsiębiorstw z państw Formatu w Ningbo w prowincji Zhejiang oraz w CangZhou w prowincji Hebei.
Chiny w ciągu najbliższych pięciu lat zamierzają importować z państw Formatu towary wartości ponad 170 mld USD.
Ochrony środowiska naturalnego powinna być priorytetem we współpracy Chiny- państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Preferować „zielony konsensus” w zakresie powstrzymywania zmian klimatycznych, wspólne wdrażanie postanowień porozumienia paryskiego i przyczynianie się do powodzenia Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu i Konwencji o Różnorodności Biologicznej.
Co dalej ?
Wojna w Ukrainie koncentruje dziś uwagę europejskiej opinii publicznej na sytuacji w tym państwie. Na nowej, „zimnej wojnie” ogłoszonej przez prezydenta Bidena podczas jego warszawskiego przemówienia. Na nowych, międzynarodowych podziałach. Odwraca uwagę od dotychczasowych form współpracy międzynarodowej.
Ale historia ludzkości uczy nas, że każda wojna ma swój kres. Czas rozejmu, pokojowych rokowań. Czas odbudowy.
Powojenna Ukraina niebawem potrzebować będzie bezpiecznego, stabilnego gospodarczo i otwartego na współpracę sąsiedztwa.
Takimi sąsiadami mogą być państwa „Formatu 16 + 1”. Wykorzystujący swe kooperacyjne doświadczenia. Doświadczenia współpracy europejskich, geograficznie blisko położonych, ale jednocześnie różnorodnych państw i gospodarek. Gospodarek należących już do wspólnoty Unii Europejskiej, jak choćby Czech, Węgier, Słowacji i Polski, i państw pozostających poza Unią jak Serbia, Macedonia, Albania.
Krytycy koncepcji „Formatu 16 + 1” twierdzili, że projekt integracyjny skupiający państwa i gospodarki należące już do Unii Europejskiej, państwa pozostające poza Unią Europejską i globalną, chińska gospodarkę nie może się udać.
Dziesięć lat istnienia „Formatu 16 + 1” dowiodły, że takie współpraca jest nie tylko możliwa, ale i efektywna.
Czas teraz na rzetelną analizę dziesięciu lat Formatu. Ocenę błędów i sukcesów. Na wyciągnięte z nich wnioski.
