Wzmocnienie więzi Azji Środkowej z Południową i stworzenie potężnego makroregionu – to cel strategicznego planu, proponowanego krajom azjatyckim przez Uzbekistan.
Inicjatywa wzmocnienia regionalnych powiązań między Azją Środkową oraz Południową została wysunięta przez prezydenta Uzbekistanu Szawkata Mirzijojewa, stanowiąc część nowej, otwartej strategii polityki zagranicznej Taszkientu. Idea ta ma na celu dalsze pogłębienie współpracy gospodarczej obu tych regionów. Są one ze sobą od dawna powiązane historycznie – ale także i współcześnie, w wymiarze gospodarczym oraz społecznym i kulturowo-cywilizacyjnym.
Historyczna bliskość między tymi dwoma regionami doprowadziła do podobieństw w ich cechach ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Skoordynowane podejście do polityki i planowania może zatem tylko wzmocnić pozycję krajów Azji Środkowej oraz Południowej.
Jedwabny Szlak, który przebiegał przez wiele krajów obu regionów, miał status jednej z najważniejszych magistral handlowych na świecie. Chociaż ten szlak handlowy w swej starożytnej formule już nie istnieje, nadal istnieje pragnienie nawiązywania kontaktów i współpracy.
Dziś powszechnie kładzie się nacisk na modernizację i transformację gospodarki, czemu służą korytarze transportowe sprzyjające płynnemu przepływowi towarów i rozwojowi handlu. Jest to szczególnie ważne dla krajów śródlądowych, pozbawionych dostępu do morza, takich jak m.in. Uzbekistan. Dzięki możliwościom szybkiego docierania do portów, globalny handel staje się coraz sprawniejszy i lepiej dostosowany do potrzeb odbiorców.
W tym kontekście, po dziesięcioleciach wojny pojawia się szansa dla Afganistanu, który może stać się kluczem do całej koncepcji współpracy obu regionów azjatyckich. Ten kraj w Azji Środkowej ma potencjalny, dobry dostęp do portów morskich w sąsiednich krajach, Iranie i Pakistanie, a także łatwe możliwości skomunikowania z państwami zachodnimi i eurazjatyckimi.
Bez wzajemnych inwestycji, potencjał połączonej Azji Środkowej i Południowej byłby trudny do szybkiego wykorzystania. Chociaż w centrum uwagi jest handel, istnieje ogromna szansa w kontekście rozwoju szeroko pojętej infrastruktury. Chodzi o energetykę, transport, turystykę – ale także i o doprowadzenie do pozytywnych zmian w ochronie klimatu, dostępie do edukacji, w zmniejszaniu nierówności społecznych i majątkowych. Tak duży i ambitny projekt jak zbliżenie dwóch regionów Azji, może więc mieć wiele pozytywnych aspektów.
Zgodnie z definicjami UNESCO i ONZ, Azja Środkowa obejmuje Kazachstan, Kirgistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tadżykistan, Mongolię, a także północno-zachodnie Chiny, regiony azjatyckiej Rosji, północno-zachodnie Indie, północny Pakistan, północny Iran i północny Afganistan. Z kolei do Azji Południowej należy Bangladesz, Bhutan, Malediwy, Nepal, Sri Lanka oraz te obszary Afganistanu, Indii i Pakistanu, które nie są zaliczane do Azji Środkowej.
Azja Południowa zajmuje obszar 4.5 mln kilometrów kwadratowych (10 proc. całej Azji i 3 proc. całego lądu na świecie), ale jej populacja stanowi aż 40 proc. populacji azjatyckiej i 22 proc. światowej. To olbrzymi potencjał, a oba regiony są w sposób naturalny zbliżone do siebie, bo Azja Południowa nie tylko sąsiaduje z Środkową ale także krzyżuje się z nią na niektórych obszarach geograficznych.
„Dzisiaj świat wkroczył w erę globalnych transformacji geopolitycznych niosących zarówno wyzwania, jak i nowe możliwości. W tych warunkach odrodzenie wzajemnych powiązań Azji Środkowej i Południowej, w której obecnie mieszka około dwóch miliardów ludzi, staje się jeszcze bardziej poszukiwanym i obiektywnym procesem. Myślę, że nadszedł czas, by w oparciu o ogromne dziedzictwo historyczne, naukowe i duchowo-kulturowe naszych narodów, a także komplementarność gospodarek oraz obecność potencjału intelektualnego, skonsolidować nasze wspólne wysiłki, co niewątpliwie przyniesie potężny efekt synergii” – stwierdził prezydent Uzbekistanu Szawkat Mirzijojew.
W budowaniu więzi między Azją Środkową i Południową, Uzbekistan zaproponował dziesięć priorytetowych obszarów współpracy międzyregionalnej – i przedstawił szeroki zakres inicjatyw w tych dziedzinach.
Pierwszy priorytet to tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju stosunków handlowych i gospodarczych oraz wzrostu wzajemnych inwestycji. W tym celu konieczne jest opracowanie i wdrożenie skutecznych mechanizmów swobodnego przepływu inwestycji, towarów i usług oraz kształtowanie rozwiniętego systemu komunikacji transportowej i infrastruktury energetycznej. Dla przygotowania szczegółowej agendy współpracy gospodarczej i inwestycyjnej oraz poszerzania jej zakresu, zaproponowano powołanie corocznego forum międzyregionalnego.
Drugim priorytetem jest stworzenie nowoczesnej, wydajnej i bezpiecznej infrastruktury transportowo-logistycznej w Azji Środkowej i Południowej. Kluczowym elementem całej architektury połączeń obu regionów ma być kolej Termez-Mazari-Sharif-Kabul-Peszawar. Jej projekt inwestycyjny, zatwierdzony w Taszkiencie przez przedstawicieli Uzbekistanu, Afganistanu i Pakistanu otrzymał już szerokie wsparcie, w tym od wiodących międzynarodowych instytucji finansowych. Będzie to ważna platforma sprzyjąjąca integracji i rozwojowi gospodarczemu krajów Azji Środkowej i Południowej. Projekt budowy transafgańskiego korytarza kolejowego powinien w przyszłości połączyć kraje regionu z Chinami oraz innymi wiodącymi państwami regionu Azji i Pacyfiku. Jest to całkowicie zgodne z celami inicjatywy „One Belt – One Way”.
Trzeci priorytet – wprowadzenie platform cyfrowych – ma być „lokomotywą” współpracy gospodarczej krajów Azji Środkowej i Południowej. Zaproponowano opracowanie konkretnych środków w celu wdrożenia wzajemnych powiązań cyfrowych dotyczących handlu, tranzytu, łatwiejszego przekraczania granic państwowych. Chodzi o przyjęcie strategii wspólnych działań w tej dziedzinie, przy udziale wyspecjalizowanych agencji ONZ.
Czwartym priorytetem jest wspólne poszukiwanie sposobów zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w regionie. Pierwszym krokiem będzie zorganizowanie spotkania ministrów rolnictwa krajów obu regionów pod auspicjami Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Podstawowe cele to stworzenie programu zawierającego wspólne prace rozwojowe i badawcze oraz wdrażanie zaawansowanych technologii i wspólnych projektów w dziedzinie produkcji żywności.
Na piątym miejscu wymieniono konsolidację wysiłków w walce z powszechnymi wyzwaniami i zagrożeniami dla stabilności i bezpieczeństwa. Pierwszym krokiem w tym kierunku będzie opracowanie wspólnego planu działań antynarkotykowych z udziałem Biura Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC). Ważna jest również koordynacja wysiłków w walce z zagrożeniem terroryzmem. Uzbekistan zamierza zorganizować specjalne spotkanie ekspertów od tych kwestii, z udziałem przedstawicieli obu regionów.
Szósty priorytet obejmuje kwestie ekologii i stymulowania „zielonego” rozwoju. Wymagają one szczególnej uwagi bo w obliczu gwałtownego wzrostu przemysłowego i demograficznego oraz globalnych zmian klimatu, we wszystkich krajach Azji Środkowej i Południowej powszechnymi problemami są niedobory wody, zanieczyszczenie atmosfery i środowiska, degradacja gleby i jej pustynnienie. Niezwykle negatywnym przykładem wyzwań środowiskowych jest wysychanie jeziora Aralskiego – ale do takich sytuacji może dochodzić i w wielu innych miejscach naszej planety. Konieczne jest więc podjęcie wszelkich możliwych środków w celu łagodzenia skutków katastrof ekologicznych oraz zapobiegania im.
Siódmy priorytet został nazwany pełniejszym odkryciem unikalnego potencjału turystycznego Azji Środkowej i Południowej. W tym kontekście, biorąc m.in pod uwagę rosnące zainteresowanie turystyką pielgrzymkową, wskazano na potrzebę stworzenia nowych produktów i tras – a w konsekwencji, rozpoznawalnych marek turystycznych. Zaproponowano też opracowanie, w ramach Światowej Organizacji Turystyki (UNWTO), programu dla Azji Środkowej i Południowej, który będzie miał na celu popularyzację dziedzictwa historycznego i kulturowego narodów obu regionów.
Jako ósmy priorytet współpracy wymieniono rozwój wymiany naukowej i kulturalno-humanitarnej stanowiący jeden z ważnych warunków budowania przyjaźni i zaufania. W związku z tym zaproponowano, aby w mieście Termez na południu Uzbekistanu odbyło się pod patronatem UNESCO, Międzynarodowe Forum „Dziedzictwo Historyczne Azji Środkowej i Południowej”. Ważne znaczenie ma tu realizacja wspólnych programów w dziedzinie edukacji, nauki, kultury i sportu z dużym udziałem młodzieży. Aby skutecznie współpracować w sprawach dotyczących młodzieży, planowane jest utworzenie stale działającej Rady Młodzieży Krajów Azji Środkowej i Południowej.
Dziewiątym priorytetem jest współpraca w dziedzinie nauki, technologii i innowacji. Chodzi o tworzenie zachęt do prowadzenia wspólnych badań i prac innowacyjnych, organizowania staży naukowych i szkoleniowych, realizowania programów wymiany doświadczeń. Jednym z istotnych zamierzeń w tym obszarze jest wprowadzenie ułatwionego systemu wizowego dla naukowców i badaczy, a także stworzenie internetowej platformy współpracy uniwersytetów oraz ośrodków badawczych krajów Azji Środkowej i Południowej.
Dziesiątym i ostatnim, ale nie najmniej ważnym kierunkiem współpracy stało się opracowywanie przemyślanych rozwiązań opartych na systematycznych badaniach i analizie trendów rozwojowych, które mają służyć budowie wzajemnych powiązań obu regionów. W tym celu zaproponowano powołanie, przy Międzynarodowym Instytucie Studiów Azji Środkowej w Samarkandzie, stale działającej grupy ekspertów – wybitnych naukowców i badaczy z krajów obu regionów. Grupa ta formułowałaby dalsze kierunki rozwoju współpracy regionalnej.
Wszystkie te inicjatywy Uzbekistanu mogą bardzo zmienić na lepsze obraz wzajemnych powiązań krajów Azji Środkowej i Południowej. A im więcej współpracy, tym mniejsze pole dla potencjalnych konfliktów
