W weekend odbył się III Kongres Regeneracja! – zorganizowany przez Polską Sieć Ekonomii. Tegoroczna edycja zgromadziła ponad 500 uczestników, którzy przyjechali, by dyskutować o przyszłości Polski w kontekście gospodarki, ekologii oraz społecznej regeneracji. „To było coś zupełnie innego, gdzie rozmawiamy o tym, jak coś powinno działać, jaka Polska byłaby lepsza. A potem wgryzamy się w to, jak to się naprawdę robi, zakasujemy rękawy i działamy” – ocenił współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii Jan Zygmuntowski.
Po raz pierwszy wydarzenie zostało zorganizowane poza murami stołecznej Akademii Leona Koźmińskiego, a kongres odbywał się w Pałacu Kultury Zagłębia oraz Fabryce Pełnej Życia w Dąbrowie Górniczej, gdzie wystąpienia wygłosili m.in. Prezydent Miasta Marcin Bazylak oraz przewodniczący zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Kazimierz Karolczak.
Podczas przemówienia powitalnego współprzewodnicząca Polskiej Sieci Ekonomii, dr hab. Zofia Łapniewska, prof. UJ, podkreśliła, jak dużym sukcesem było przeniesienie wydarzenia z Warszawy. „Zarejestrowało się 900 osób, co pokazuje, że nasz pomysł zmiany formuły i lokalizacji okazał się strzałem w dziesiątkę” – mówiła Łapniewska. Podkreśliła, że lokalizacja wydarzenia w sercu Zagłębia symbolizuje regenerację nie tylko terenów poprzemysłowych, ale także społecznych i gospodarczych.
„Regeneracja jest potrzebą, którą odczuwamy na każdym poziomie – w naszych miastach, gospodarce i społeczeństwie. Narzucony nam neoliberalny model rozwoju nie spełnia już swojej funkcji. Niszczy równowagę, którą mamy w przyrodzie, a także osłabia więzi społeczne” – mówiła. W swojej wypowiedzi Łapniewska wyraźnie krytykowała dominujące dotąd wartości, takie jak nieustanny wzrost gospodarczy, akumulacja kapitału i pogłębiające się nierówności społeczne. Zwróciła uwagę, że kryzys klimatyczny, nadmierna konsumpcja i nieefektywne gospodarowanie zasobami są nieuniknionymi skutkami tego systemu.
„Musimy dążyć do budowania wspólnot opartych na równości i współpracy, które stawiają troskę o planetę i ludzi na pierwszym miejscu. Koncepcja wystarczalności, czyli odpowiadanie na nasze potrzeby bez marnotrawstwa, powinna być podstawą naszej przyszłości” – podkreślała Łapniewska, zachęcając do rozważania alternatywnych modeli gospodarki opartych na permakulturze i zasadach zrównoważonego rozwoju.
W swojej mowie zwróciła również uwagę na rolę oddolnych inicjatyw społecznych oraz znaczenie wspólnot i spółdzielczości jako odpowiedzi na problemy współczesnego świata. „Musimy pielęgnować idee współpracy i solidarności. To od nas zależy, czy uda nam się stworzyć przestrzeń do współdziałania na rzecz społeczeństwa i środowiska” – zaznaczyła.
Dziękując wszystkim uczestnikom i partnerom kongresu, Łapniewska przypomniała, że Polska Sieć Ekonomii to oddolne stowarzyszenie, które działa na rzecz „gospodarki dla ludzi, społeczności i planety”, opierając się na wolontariacie i wsparciu darczyńców.
Podczas części dotyczącej „Spółdzielczego modelu rozwojowego Polski” głos zabrał Tomasz Janas, Przewodniczący Rady Nadzorczej Spółdzielni PLZ, który nawiązał do tematu regeneracji, zaczynając od refleksji nad pięknem polskiej natury. Pokazując zdjęcie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, powiedział: „Polska jest piękna, prawda? To zdjęcie pokazuje nie tylko piękno natury, ale też inteligencję, o której zaraz opowiem”. Janas podkreślił, że Polska to kraj nie tylko z piękną przyrodą, ale również z ludźmi, którzy w kluczowych momentach potrafili zjednoczyć się w dążeniu do zmian, co potwierdziły wyniki wyborów w 1989 roku.
Mówiąc o transformacji ustrojowej, Janas odwołał się do słów Karola Wojtyły, który mówił, że „w warunkach wolności trzeba umieć żyć”. Podkreślił także słowa Jacka Kuronia: „Wiemy, od czego chcieliśmy wolności, ale wyzwaniem jest teraz to, do czego ją wykorzystamy”. Dodał, że chociaż Polska przeszła przez transformację, to problemem pozostają nierówności społeczne, które pogłębiają się z każdym rokiem. „Polska jest trzecim krajem w Europie pod względem poziomu nierówności, zaraz po Węgrzech i Szwajcarii” – zauważył Janas, podkreślając potrzebę spokoju i równowagi w społeczeństwie.
Janas nawiązał do potrzeby „nowej rzeczywistości regeneracyjnej” po kryzysie wywołanym pandemią COVID-19, która ukazała, jak bardzo społeczeństwo pragnie zmian. „Zrzuciliśmy maseczki, nabierając powietrza w płuca, a frekwencja wyborcza sięgnęła 74%, co pokazało, że Polacy są gotowi na nowy etap”. Wspomniał o tym, jak nierówności prowadzą do spadku innowacyjności i zaufania społecznego, co odbija się na stabilności gospodarczej kraju. „Jesteśmy piątym krajem w Unii Europejskiej pod względem wielkości, ale poziom zaufania do rządu i polityków jest najniższy w Europie” – zaznaczył.
Zakończył, wskazując na spółdzielczość jako alternatywę dla obecnego modelu rozwoju. „Musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy chcemy dalej budować mury podziałów, czy mosty porozumienia. Alternatywą jest spółdzielczość, która może być silnym impulsem do odbudowy kapitału społecznego”. Podkreślił, że kooperatywizm platformowy może stać się nową drogą do budowania wspólnoty, a współpraca w ramach spółdzielni może stanowić rozwiązanie wielu problemów społecznych.
Po Janasie głos zabrał Jan Oleszczuk-Zygmuntowski, współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii, który przypomniał o wnioskach z ubiegłorocznego kongresu, zaznaczając: „Dokładnie rok temu ogłosiłem na tym kongresie coś, do czego doszliśmy jako Polska Sieć Ekonomii, czyli że model rozwojowy III RP się wyczerpał.”
W dalszej części wystąpienia przedstawił konkretne działania zespołu spółdzielców, którzy w ciągu minionego roku podróżowali po Polsce, odwiedzając „najbardziej zapomniane miejsca w naszej ojczyźnie”. Testowali tam różnorodne narzędzia – prawne, technologiczne, gospodarcze i społeczne, szukając rozwiązań, które nie tylko będą teoretycznymi wizjami, ale rzeczywiście możliwymi do wdrożenia propozycjami. „Wypracowane rozwiązania mają charakter protopijny, czyli nie utopijny, ale możliwy do wdrożenia w bliskiej przyszłości” – podkreślał Oleszczuk-Zygmuntowski.
Zwrócił też uwagę na to, że kluczowa dla odbudowy wspólnoty w Polsce nie jest tylko fizyczna infrastruktura, jak drogi czy mosty, lecz przede wszystkim infrastruktura społeczna. „Jeżeli chcemy silnej i odpornej wspólnoty, musimy zbudować odpowiednią infrastrukturę społeczną. Kraje, które sobie radzą, to te, które potrafią wyznaczać wspólne misje”. Zaufanie społeczne według Oleszczuk-Zygmuntowskiego ma kluczowe znaczenie, a jego poziom jest bezpośrednio związany z członkostwem w spółdzielniach. „Wysoki poziom zaufania społecznego oznacza przynależność do podmiotów ekonomii społecznej” – zauważył, podkreślając, że przyszłość Polski zależy od rozwoju inicjatyw lokalnych i współpracy regionalnej.
Pięć ścieżek dla regeneracji kraju
Wydarzenie zostało otwarte wykładem profesora Josha Ryan-Collinsa z University College London, który poświęcony był wyzwaniom związanym z kapitalizmem rentierskim i jego negatywnym wpływem na współczesne gospodarki. Ryan-Collins, ekspert w dziedzinie ekonomiki mieszkań i gruntów, podkreślił, że głównym problemem nie jest już konflikt między kapitałem a pracą, lecz między klasą rentierów a resztą społeczeństwa. Zwrócił uwagę, że rentierzy czerpią korzyści z posiadania zasobów, takich jak ziemia, bez wnoszenia realnego wkładu, co podkreślił słowami Adama Smitha: „love to reap where they never sowed”. Profesor omówił także wpływ tego zjawiska na kryzys mieszkaniowy, który nasila się w Polsce i na świecie, zwracając uwagę na rolę państwa oraz wspólnot lokalnych w jego łagodzeniu.
Panelem głównym była dyskusja zatytułowana „Jaki model rozwoju dla Polski”, moderowana przez dr hab. Zofię Łapniewską z Uniwersytetu Jagiellońskiego, z udziałem dr Michała Możdżenia, Nadii Oleszczuk-Zygmuntowskiej, prof. Josha Ryan-Collinsa oraz Marceliny Zjawińskiej. Panel skupił się na analizie różnych strategii rozwoju gospodarczego dla Polski, uwzględniając perspektywy feministyczne, ekologiczne oraz społeczno-ekonomiczne. Uczestnicy rozmawiali o konieczności zrównoważonego rozwoju, roli spółdzielczości, politykach publicznych oraz zmianach strukturalnych, które mogą pomóc w budowaniu bardziej sprawiedliwej i inkluzywnej gospodarki.
W dalszej części Kongres Regeneracja! podzielony był na pięć głównych ścieżek tematycznych, które obejmowały szeroki zakres zagadnień związanych z gospodarką, ekologią, edukacją, sztuczną inteligencją, energetyką oraz zaangażowaniem młodych ludzi. Lista znakomitych ekspertów, naukowców i działaczy społecznych, którzy wzięli udział w zorganizowanych panelach znajduje się na stronie https://regeneracja.plse.org.pl/prelegenci.
Ścieżka dotycząca gospodarki skupiła się na dyskusji na temat wyczerpującego się modelu rozwoju Polski oraz możliwych alternatyw. Prelegenci omawiali spółdzielczość, walkę z nierównościami oraz nowe formy kooperacji, takie jak cohousing. W ramach tej dyskusji podjęto również temat wielkich inwestycji infrastrukturalnych oraz ich wpływu na lokalne społeczności, rozważając, jak takie projekty mogą wpływać na małe miasta i wsie w Polsce.
Ekopolis, poświęcona zrównoważonemu rozwojowi miast i lokalnych społeczności, skupiła się na budowaniu odporności oraz tworzeniu kapitału społecznego w oparciu o lokalną tożsamość. W panelach dyskutowano o najlepszych praktykach regeneracji miast oraz o tym, jak polityka żywnościowa może wspierać lokalne gospodarki, w obliczu kryzysu klimatycznego i globalnych wyzwań. Paneliści omawiali, jak optymalne wykorzystanie lokalnych zasobów oraz wzmacnianie tożsamości regionalnej mogą przyczynić się do zwiększenia odporności społeczności na kryzysy i budowania przyszłości dla kolejnych pokoleń.
W ścieżce poświęconej energetyce podjęto temat transformacji energetycznej Polski, w szczególności demokratyzacji i decentralizacji sektora energetycznego. Omówiono rolę obywatelskich społeczności energetycznych oraz innowacyjne technologie, takie jak zielony wodór, w dążeniu do osiągnięcia samowystarczalności energetycznej. Paneliści podkreślali znaczenie współpracy społecznej i nowoczesnych rozwiązań technologicznych w przejściu na zrównoważone źródła energii, które mogą wspierać bardziej demokratyczny i efektywny system energetyczny.
Ścieżka poświęcona przyszłości kształcenia i nowoczesnym technologiom Edu_Innowacje, skupiła się na wyzwaniach związanych z edukacją oraz ochroną praw w erze cyfryzacji. Paneliści dyskutowali o wpływie rozwoju sztucznej inteligencji na prawa pracownicze i obywatelskie oraz o konieczności regeneracji publicznej ochrony zdrowia. Kluczowym tematem była adaptacja systemu edukacji do wymagań XXI wieku.
ImpulsMłodych, ścieżka organizowana we współpracy z Fundacją Impuls, dotyczyła roli młodzieży w kształtowaniu przyszłości Polski. Dyskutowano o zdrowiu psychicznym młodych osób pracujących w różnych sektorach, o pokoleniowych różnicach oraz o aktywizmie społecznym. W ramach tej ścieżki szczególną uwagę poświęcono potrzebie budowania mostów między pokoleniami oraz włączeniu młodych ludzi do aktywnego udziału w polityce.
Jak zaznaczyła Aleksandra Szczygieł, wiceprezeska Fundacji Impuls: „Kongres Regeneracja! to nie tylko przestrzeń do dyskusji o naszej przyszłości, ale także wyjątkowe miejsce, w którym młode osoby mają swoje miejsce w stole. To idealny przykład, w którym łączymy energię młodych z doświadczeniem starszych pokoleń. Dzięki temu jesteśmy w stanie zrobić naprawdę realną zmianę”.
Echa Regeneracji!
Po zakończeniu kongresu zapytałem osoby w nim uczestniczące o ich osobiste wrażenia.
„Bardzo się cieszę, że mamy ten kongres, bo przedstawiana tutaj wizja ekonomii nie jest heterodoksyjna. To jest niezwykle ważne. Zaskoczyło mnie też bardzo pozytywnie, że do Dąbrowy przyjechało tak wiele osób. Jak widać, nie wszystko musi się dziać w Warszawie. Jestem również bardzo zadowolona z mojego panelu, który był niezwykle interesujący w kontekście nowych spojrzeń na nierówności, co jest kluczowe. Panel ten opierał się między innymi na nowej książce Bukowskiego, Brzezińskiego i Sawulskiego o nierównościach w Polsce. Gorąco polecam tę książkę. Dlatego myślę, że jeśli ktoś zastanawia się nad przyszłoroczną edycją kongresu Polskiej Sieci Ekonomii, to serdecznie zachęcam do przyjazdu, ponieważ ekonomia neoliberalna nie jest jedynym dominującym nurtem” – mówiła dr Janina Petelczyc, ekspertka ds. zabezpieczenia społecznego i międzynarodowej porównawczej polityki społecznej, prelegentka panelu dotyczącego nierówności społecznych.
„Kongres Regeneracja to wyjątkowe wydarzenie, które w tym roku udało nam się zorganizować dla ok. 500 osób. Bardzo cieszę się, że są tworzone takie wydarzenia jak to, na którym tematy dot. spółdzielczości czy praw pracowniczych dostają sporo uwagi. Cieszę się, że mogłam poprowadzić mój panel o wpływie AI na prawa pracownicze i obywatelskie. Doceniam też plan w tym roku i cztery ścieżki tematyczne, które były naprawdę ciekawe i różnorodne” – dodała Nadia Oleszczuk-Zygmuntowska, działaczka na rzecz praw kobiet i praw pracowniczych, kuratorka ścieżki tematycznej EDU_Innowacje
„Szeroko poruszany podczas kongresu temat spółdzielczości nie jest nowy. Moim zdaniem kongres jak najlepiej udowodnił potrzebę zregenerowania idei spółdzielczości. W kraju, w którym postępuje kryzys zaufania społecznego, a ludzie czują się coraz bardziej wyobcowani od swojej pracy spółdzielczość może być lekiem. Wspólny kapitał i wspólna praca na rzecz jednego na pewno będzie poprawiać relacje społeczne. To czego mi zabrakło to kontaktu z już istniejącymi bardziej tradycyjnymi spółdzieniami, kołami gospodyń itp. Mam wrażenie, że projekt Regeneracji powinien bardziej wychodzić poza ośrodki miejskie i szukać szans na prowincji”– powiedział Łukasz.
Hubert, który uczestniczył m.in. w panelu poświęconym sztucznej inteligencji, zauważył: „Moje wrażenia z Kongresu Regeneracja są bardzo pozytywne. Cieszę się, że w Polsce istnieje miejsce, w którym o ekonomii mówi się na poważnie, nie opierając się na dawno nieaktualnych frazesach, jak to często bywa w wypowiedziach polityków czy lobbystów. Jeśli chodzi o najciekawsze panele, to szczególnie interesujący był panel prowadzony przez Nadię Oleszczuk-Zygmuntowską: Czy epoka AI to koniec praw pracowniczych i obywatelskich? Temat został przedstawiony w bardzo interesujący sposób, a dyskusja była naprawdę wciągająca. Widać było, że paneliści mieli ciekawe spostrzeżenia.”
Oliwia, uczestniczka paneli dotyczących energetyki, stwierdziła: „Byłam głównie na panelach związanych z energetyką, a tematyka koncentrowała się wokół transformacji energetycznej oraz społeczności energetycznych, takich jak klastry czy spółdzielnie. Poruszono ciekawe kwestie, zarówno z perspektywy legislacyjnej, jak i technicznej, szczególnie w kontekście tworzenia tych społeczności, barier oraz wyzwań, z którymi się mierzą. Myślę, że to było interesujące, że te wyzwania zostały omówione, jednak temat potraktowano dość ogólnie. W mojej opinii, przydałoby się głębsze, bardziej merytoryczne podejście, zwłaszcza w kontekście konkretnych działań, które mogłyby ułatwić rozwój tych społeczności. Mimo to, ogólne wrażenia są pozytywne, choć pewne kwestie zostały jedynie pobieżnie przedstawione.”
Na koniec zapytałem Jana Oleszczuk-Zygmuntowskiego o jego ocenę dotyczącego tego na ile wydarzenie spełniło oczekiwania organizatorów.
„To nie jest nasz pierwszy kongres. Mieliśmy realistyczne oczekiwania i one zostały w pełni zrealizowane. Przeszedłem się wielokrotnie po wszystkich ścieżkach w trakcie wydarzenia i sale zawsze były pełne. Tyle osób networkujących tutaj na korytarzach – dawno czegoś takiego nie widziałem. I chyba najcenniejszy jest dla nas feedback od uczestników, że to nie była konferencja naukowa, to nie była konferencja aktywistów, ani konferencja biznesowa. To było coś zupełnie innego, gdzie rozmawiamy o tym, jak coś powinno działać, jaka Polska byłaby lepsza. A potem wgryzamy się w to, jak to się naprawdę robi, zakasujemy rękawy i działamy. Czasami spotykali się na jednym panelu totalni marzyciele, utopiści z twardymi praktykami, którzy wyznaczają granice tego, co się da zrobić, a czego nie. Myślę, że to było najcenniejsze, i mam wrażenie, że tutaj narodziła się cała masa pomysłów, które będą realizowane przez kolejne lata w Polsce.” – podsumował współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii.
Jeśli chodzi o moje osobiste wrażenia z kongresu to są one jak najbardziej pozytywne. Szczególnie cieszyła mnie obecność wielu młodych osób takich jak ja, które aktywnie zaangażowały się w dyskusje o przyszłości gospodarki. Atmosfera była pełna energii i inspiracji, co sprawia, że z niecierpliwością czekam na przyszłoroczny IV Kongres Regeneracja! Gorąco zachęcam do udziału nie tylko młodych, ale i starszych – Regeneracja! jest miejscem otwartym dla wszystkich i po prostu warto tam być!
