Fakt, iż na naszych oczach kształtuje się nowy ład międzynarodowy nie jest już chyba przez nikogo kwestionowany. Dyskutowany jest jednak kształt tego nowego ładu.
Jedni uważają, iż w XXI wieku świat znajdzie się pod panowaniem kilku mocarstw, inni, że tylko dwóch. Są też i tacy, którzy twierdzą, iż światem rządzić będzie tylko jedno hipermocarstwo. Bez względu na to, kto za którą koncepcją się opowiada wszyscy są zgodni, iż krąg kandydatów do roli przyszłego lidera bądź liderów światowej sceny politycznej jest bardzo wąski. Za jednego z najpoważniejszych i najpewniejszych wśród nich uznawane są Chiny. Do roli światowego lidera predestynuje je chociażby dynamicznie rozwijająca się gospodarka. Sami Chińczycy też nie ukrywają, iż ich strategicznym celem jest zdobycie światowego przywództwa. Niestety nawet najsilniejsza gospodarka nie jest w stanie nikomu zapewnić nie tylko pozycji światowego lidera, lecz także dalszego, niezakłóconego rozwoju własnego kraju. Potrzeba do tego także innych czynników, wśród których niebagatelną, o ile nie najważniejszą rolę nadal odgrywa siła militarna. Chińscy przywódcy są tego świadomi. Dowodzą tego wypowiedziane w dniu 27 lipca 2015 roku z okazji 89 rocznicy powstania ChAL-W słowa przywódcy Chin, Xi Jinpinga, który stwierdził, iż stworzenie silnej armii ma zasadnicze znaczenie dla budowy światowego przywództwa i długoletniej stabilności kraju. Ważnym jest, iż to właśnie Xi Jinping postrzegany jest jako inicjator obecnej reformy chińskich ził zbrojnych.
Oficjalnie o rozpoczęciu przez Chiny zakrojonej na szeroką skalę reformy sił zbrojnych powiedziano w listopadzie 2015 roku na plenarnej sesji Centralnej Grupy Kierowniczej ds. Reformy Wojskowej przy Centralnej Komisji Wojskowej (CKW). Wiele wskazuje jednak na to, iż przystąpiono do niej znacznie wcześniej bo w 2013 roku, kiedy to powołana została do życia kierowana osobiście przez samego Xi Jinpinga Komisja Bezpieczeństwa Narodowego (KBN). Podczas pierwszego posiedzenia tego organu Xi Jinping stwierdził, iż najważniejszym zadaniem kierownictwa państwowego Chin jest utworzenie scentralizowanego, jednolitego i wysoce efektywnego systemu zarządzania bezpieczeństwem państwa. Ukazał on więc główne kierunki obecnej reformy, której celem jest właśnie usprawnienie systemu dowodzenia siłami zbrojnymi oraz dostosowanie sił zbrojnych do przeciwdziałania rozlicznym, także pozamilitarnym zagrożeniom bezpieczeństwa współczesnego państwa. Kolejnym krokiem ku reformie było przyjęcie przez Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych (OZPL) w dniu 1 lipca 2015 roku nowej ustawy o bezpieczeństwie narodowym. W ustawie tej pojęcie bezpieczeństwa narodowego nie zostało ograniczone tylko do kwestii obronności, lecz rozciągnięto je także na kwestie polityki, gospodarki, finansów, cyberprzestrzeni, surowców naturalnych, ekologii oraz kultury. We wspomnianym dokumencie otwarcie stwierdzono, iż Chiny będą aktywnie przeciwdziałać wszelkim zagrożeniom dla bezpieczeństwa narodowego także poza granicami swego państwa, w tym, m.in. w Arktyce i w przestrzeni kosmicznej. Ważne z punktu widzenia późniejszej reformy sił zbrojnych były zawarte w ustawie zapisy regulujące kwestie podziału odpowiedzialności pomiędzy poszczególnymi organami państwa oraz określające mechanizmy funkcjonowania całego systemu bezpieczeństwa państwa.
Zgodnie ze wspomnianymi wyżej postanowieniami za główny cel obecnej reformy chińskich sił zbrojnych należy uznać usprawnienie systemu dowodzenia ChAL-W. Nadal najwyższym organem kierowniczym chińskich sił zbrojnych pozostaje Centralna Komisja Wojskowa Komunistycznej Partii Chin (CKW), której przewodniczy sam prezydent ChRL, Xi Jinping. W porównaniu z poprzednim systemem jej rola i znacznie nie tylko w armii, lecz również w całym systemie bezpieczeństwa państwa znacznie wzrosła. Zachodni eksperci są zdania, iż taki wzrost znaczenia i roli CKW służyć ma zwiększeniu kontroli partii nad armią.
Wzrost roli i znaczenia CKW w systemie dowodzenia siłami zbrojnymi osiągnięto, m.in. likwidując Sztab Generalny, Główny Zarząd Polityczny, Główny Zarząd Logistyki, a także Departament Uzbrojenia ChAL-W. Zadania zlikwidowanych instytucji przejęło 15 podlegających bezpośrednio CKW departamentów, komisji, biur i agencji. Praca tak rozbudowanej struktury jest koordynowana przez Biuro Generalne CKW. Zadaniem tego biura jest jednak nie tylko zarządzanie przepływem informacji wewnątrz CKW, lecz także wypracowanie polityki bezpieczeństwa i obrony. Oprócz Biura Generalnego w strukturach CKW znajdują się także cztery samodzielne biura odpowiedzialne za audyt wewnętrzny, planowanie strategiczne, reformę i organizację sił zbrojnych oraz współpracę międzynarodową. Na szczególną uwagę zasługuje w tej strukturze Biuro Międzynarodowej Współpracy Wojskowej gdyż dzięki niemu CKW zyskuje bezpośredni nadzór nad dyplomacją wojskową oraz wszelkimi kontaktami z obcymi armiami. Może to być dowodem, iż chińskie kierownictwo państwowe coraz większą wagę przywiązuje do projekcji tzw. miękkiej siły, której ważnym elementem jest właśnie dyplomacja oraz budowa sieci wzajemnych powiązań także na płaszczyźnie militarnej.
Ważną rolę w reformowanym systemie dowodzenia ChAL-W odgrywa sześć podległych CKW departamentów, takich jak : Połączony Departament Sztabowy, Departament Pracy Politycznej, Departament Wsparcia Logistycznego, Departament Rozwoju Uzbrojenia, Departament Szkolenia oraz Departament Mobilizacyjny. Najważniejszym wśród nich jest niewątpliwie Połączony Departament Sztabowy, który zajmuje się między innymi prowadzeniem operacji i analiz wywiadowczych oraz planowaniem kampanii i opracowaniem strategii wojskowej. W jego składzie znajduje się też specjalne biuro operacji zagranicznych, które jest odpowiedzialne za planowanie i koordynację operacji militarnych prowadzonych za granicami Chin, takich jak m.in. operacja antypiracka w Zatoce Adeńskiej.
Następnym, podległym bezpośrednio pod CKW elementem zreformowanego systemu dowodzenia ChAL-W są dowództwa rodzajów sił zbrojnych. Oprócz istniejących już Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej, Lotnictwa, Strategicznych Wojsk Rakietowych i funkcjonujących na prawach odrębnych rodzajów sił zbrojnych dwóch struktur paramilitarnych – Uzbrojonej Policji Ludowej wraz z podległą jej Strażą Ochrony Wybrzeża oraz Zorganizowanych Sił Rezerwy, w strukturze chińskiej armii pojawiły się dwa nowe rodzaje sił zbrojnych – Siły Wsparcia Strategicznego oraz Siły Wsparcia Logistycznego. Utworzenie tych nowych rodzajów sił zbrojnych wskazuje jak w nowoczesny i kompleksowy sposób chińskie władze podchodzą do kwestii bezpieczeństwa państwa oraz ukształtowania korzystnego dla Chin nowego ładu międzynarodowego. Siły Wsparcia Strategicznego przeznaczone są bowiem do działania w nowych środowiskach walki – przestrzeni kosmicznej oraz cyberprzestrzeni. W ich składzie znalazły się więc wojska kosmiczne oraz jednostki walki radioelektronicznej i walki w cyberprzestrzeni. Do ich głównych zadań należy zaś zarówno zarządzanie flotą chińskich satelitów wojskowych, w tym m.in. systemem nawigacji satelitarnej Beidou, jak i prowadzenie szeroko rozumianej wojny informacyjnej, tj. walki radioelektronicznej, działań w cyberprzestrzeni oraz operacji psychologicznych. Głównym zadaniem utworzonych w 2018 roku Sił Wsparcia Logistycznego jest zaś zapewnienie zabezpieczenia logistycznego we wszystkich prowadzonych przez ChAL-W operacjach i misjach wojskowych. Do realizacji tego zadania mogą one zmobilizować także statki, samoloty i samochody ciężarowe znajdujące się na wyposażeniu chińskich, cywilnych przedsiębiorstw działających zarówno w kraju jak i za granicą. W skład Sił Wsparcia Logistycznego wchodzi pięć połączonych centrów logistycznych oraz Centralny Szpital Wojskowy ChAL-W. Interesującym jest, iż pomimo utworzenia dwóch nowych rodzajów sił zbrojnych ChAL-W została zredukowana aż o 300 tysięcy żołnierzy. Zredukowane zostały przede wszystkim Wojska Lądowe oraz jednostki niebojowe. Lotnictwo utrzymało swój stan liczebny, a ilość żołnierzy służących w marynarce wojennej i wojskach rakietowych uległa nawet pewnemu zwiększeniu.
Jeżeli chodzi o marynarkę wojenną ChAL-W to znacznie rozbudowany został wchodzący w jej skład korpus piechoty morskiej. Według źródeł rosyjskich docelowo ma on liczyć nawet do 100 tysięcy żołnierzy. W materiałach zachodnich mowa jest tylko o 30 tysiącach żołnierzy zgrupowanych w siedmiu, zdolnych do działania poza granicami Chin brygadach oraz brygadzie lotniczej, której zadaniem jest przerzut wydzielonych oddziałów piechoty morskiej w odległe regiony świata oraz udzielanie piechocie morskiej wsparcia powietrznego we wszystkich rodzajach operacji. Generalnie całość chińskiej marynarki wojennej ma być tak organizowana, wyposażona i szkolona, aby zgodnie z nowymi założeniami strategicznymi była ona gotowa nie tylko do zapewnienia suwerenności Chin na ich wodach terytorialnych, lecz również do działania na światowym oceanie. W jej szkoleniu ma być więc kładziony nacisk zarówno na działania obronne jak i misje patrolowo – konwojowe oraz morskie operacje połączone na dalekich morzach i oceanach.
Dostosowywane do działania w dużym oddaleniu od macierzystych baz są także siły powietrzne ChAL-W. Obecna reforma ma bowiem na celu stworzenie efektywnego lotnictwa strategicznego. Zaznaczyć przy tym wypada, iż już obecnie liczące około 2700 samolotów (wraz z lotnictwem marynarki wojennej) chińskie siły powietrzne należą do najpotężniejszych w regionie i trzecich co do wielkości na świecie. W ramach obecnej reformy przechodzą one z organizacji pułkowej w brygadową. Tworzonych jest także sześć nowych baz lotniczych umiejscowionych przede wszystkim w rejonach spornych na Morzu Południowochińskim. Reorganizowany jest również podległy Wojskom Lotniczym 15 Korpus Powietrzno – Desantowy. Już w roku 2018 został on podzielony na pięć brygad, z których jedna jest jako brygada szybkiego reagowania zdolna do natychmiastowego użycia i desantowania zarówno z samolotów jak i śmigłowców. Warto zaznaczyć, iż jest to czwarta brygada sił szybkiego reagowania w strukturach ChAL-W. Trzy pozostałe znajdują się w strukturach Wojsk Lądowych.
Na organizację brygadową przechodzą również Wojska Lądowe. Brygady zaś zorganizowane są w strukturę batalionową. Brygadę ogólnowojskową mogą tworzyć następujące bataliony: ciężki (pancerny), średni (wyposażony w opancerzone pojazdy kołowe) oraz lekki, który przygotowany jest do taktycznych desantów powietrznych, a także działań w górach i dżungli. Sześć brygad ogólnowojskowych wraz z siedmioma brygadami specjalistycznymi, tj.: artylerii, przeciwlotniczą, lotnictwa szturmowego, wojsk specjalnych, wojsk inżynieryjnych, obrony przeciwchemicznej i zabezpieczenia logistycznego tworzą grupę armii.
Oprócz wojska reformowane są także podległe CKW formacje paramilitarne, tj. Uzbrojona Policja Ludowa (UPL) i Zorganizowane Siły Rezerwy (ZSR). UPL, która do tej pory podlegała zarówno CKW jak i Radzie Państwa ChRL od roku 2018 podlega już tylko CKW. Z jej składu ubyły także Wojska Ochrony Pogranicza oraz takie „niebojowe” jednostki jak straż pożarna, straż leśna czy oddziały ochrony kopalni złota i elektrowni wodnych. Zrestrukturyzowana UPL składa się teraz z przeznaczonego do zadań policyjnych korpusu bezpieczeństwa wewnętrznego, sił reagowania kryzysowego oraz Straży Ochrony Wybrzeża. W tym zestawieniu na szczególną uwagę zasługuje licząca ok 130 dużych, uzbrojonych w artylerię kalibru powyżej 76 mm i wyposażonych w pokładowe śmigłowce okrętów patrolowych i przeznaczona do działania na szeroko rozumianych chińskich wodach terytorialnych Straż Ochrony Wybrzeża. Oprócz tych dużych patrolowców dysponuje ona również liczącą ponad 1500 jednostek flotą mniejszych jednostek patrolowych, a w przypadku zagrożenia wojennego może ona dodatkowo zmobilizować kutry i trawlery rybackie. Amerykańscy eksperci oceniają, iż chińska Straż Ochrony Wybrzeża jest najsilniejszą na świecie formacją tego typu.
Drugą paramilitarną strukturą podległą bezpośrednio pod CKW są zorganizowane siły rezerwy. Po reformie dyslokowane są one nie tylko terytorialnie, tj. w miastach i miastach wydzielonych, a nawet wsiach, lecz również wokół większych przedsiębiorstw. Dlatego też ich zadania oraz liczebność są różne i zależne od miejsca dyslokacji.
Oprócz dowództw Rodzajów Sił Zbrojnych w bezpośrednim podporządkowaniu pod CKW znajdują się także trzy wielkie uczelnie wojskowe – Akademia Nauk Wojennych, Narodowy Uniwersytet Obrony oraz Narodowy Uniwersytet Technologii Wojskowych.
Reorganizacja objęła także system dowodzenia operacyjnego. W jej ramach w miejsce dotychczas funkcjonujących siedmiu Wielkich Okręgów Wojskowych utworzonych zostało pięć podległych bezpośrednio pod CKW Dowództw Teatrów Operacyjnych (DTO). Przyjęty obecnie system ma zdaniem Chińczyków usprawnić dowodzenie połączonymi operacjami wojskowymi umożliwić sprawne działanie armii w przypadku różnych, także niemilitarnych zagrożeń. W specyficznej chińskiej poetyce zadanie to zostało ujęte w zwięzłych słowach: „utrzymać pokój, powstrzymać wojnę i wygrywać bitwy”. Dlatego też struktura nowoutworzonych DTO jest dostosowana do występujących w ich obrębie i na kierunku strategicznym zagrożeń. Generalnie w składzie każdego DTO znajduje się od dwóch do trzech grup armii ogólnowojskowych, a także dywizje i bazy lotnicze, brygady rakiet przeciwlotniczych oraz brygady wojsk ochrony pogranicza. W składzie nadmorskich DTO, tj. Północnemu, Południowemu i Wschodniemu DTO znajdują się również floty wojenne. Północnemu DTO podlega także Korpus Piechoty Morskiej. Wchodzący w skład Wojsk Lotniczych Korpus Powietrzno – Desantowy nie podlega żadnemu z DTO. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność terytorialną to Wschodni DTO koncentruje się na Tajwanie i Morzu Wschodniochińskim, Północny DTO na Półwyspie Koreańskim, Południowy DTO przejmuje odpowiedzialność za Morze Południowochińskie, Zachodni DTO odpowiedzialny będzie, m.in. za ochronę granicy chińsko – indyjskiej, Centralny DTO będzie zaś, w razie potrzeby, zapewniał wsparcie dla pozostałych DTO.
Równolegle z reformą prowadzona jest zakrojona na szeroką skalę modernizacja ChAL – W. Nowe wzory uzbrojenia pojawiły się, m.in. na wyposażeniu strategicznych sił rakietowych. Już w roku 2014 na ich uzbrojeniu pojawiły się nowe pociski rakietowe średniego zasięgu Donfeng 26 (DF 26). Te dwustopniowe pociski rakietowe na paliwo stałe mogą razić cele znajdujące się w odległości nawet do 5000 kilometrów. Wystrzeliwany są one z wyrzutni kołowej umieszczonej na samochodzie Taian HTF 5680. Opracowana została również morska wersja tego pocisku przeznaczona do rażenia lotniskowców i innych dużych okrętów wojennych przeciwnika. Trzy lata później bo w roku 2017 na uzbrojenie chińskich strategicznych wojsk rakietowych weszły także nowe międzykontynentalne rakietowe pociski balistyczne na paliwo stałe Donfeng 41 (DF 41) o zasięgu od 10 000 do 14 000 kilometrów. Pociski te mogą przenosić nawet do dziesięciu głowic nuklearnych. Wyposażone są też we własny, współpracujący z systemem nawigacji satelitarnej Beidou system nawigacyjny. Oficjalnie umieszczone na wyrzutniach kołowych pociski rakietowe DF 41 zostały zaprezentowane w dniu 1 października 2019 roku na defiladzie z okazji 70 rocznicy powstania ChRL. Na tej samej defiladzie zademonstrowano także hipersoniczny pocisk rakietowy Xingkong 2. Rakieta ta została zaprojektowana przez Chińską Akademię Aerodynamiki i Technologii Kosmicznych. Podczas przeprowadzonego w roku 2018 lotu testowego miała ona osiągnąć pułap 30 kilometrów i prędkość 5,5- 6 Macha. Inną, związaną także ze strategicznymi siłami rakietowymi nowością z zakresu techniki uzbrojenia jest rozpoznawczy bezpilotowiec DR 8. Dron ten zbudowany jest w układzie latającego skrzydła i może osiągnąć prędkość do 4000 km/h. Przeznaczony jest on do współpracy z systemami rakietowymi średniego zasięgu DF 21i DF 26.
Hipersoniczne drony oraz lotnicza wersja balistycznych pocisków rakietowych DF 21 są przenoszone przez wprowadzone w roku 2019 na uzbrojenie strategicznego lotnictwa bombowego Chin samoloty Xian H 6N/H 6X1. Ten dwusilnikowy ciężki bombowiec nie jest co prawda nową konstrukcją. H 6 jest bowiem chińską wersją opracowanego jeszcze na początku lat pięćdziesiątych XX wieku radzieckiego bombowca Tu 16. Na wyposażenie lotnictwa ChAL – W trafił on zaś w roku 1969. Od tego czasu uległ on jednak daleko idącym modyfikacjom, m.in. zmianie uległy silniki a także dostosowano go do tankowania w powietrzu co pozwoliło na znaczne zwiększenie jego zasięgu. Możliwe, iż już w stosunkowo niedalekim czasie wysłużone H 6 zostaną zastąpione przez nowe, niewykrywalne przez radary ciężkie bombowce strategiczne. Technologię stealth Chiny mają już bowiem opanowaną czego dowodem są wchodzące na wyposażenie lotnictwa ChAL – W samoloty myśliwskie V generacji Chengdu J 20 i Shenyang J 31.
Swój ofensywny potencjał zwiększa także marynarka wojenna ChAL – W. Rozbudowywana jest, m.in. flota lotniskowców. Obok wprowadzonego do służby jeszcze w roku 2012 lotniskowca „Liaoning” (ex rosyjski „Wariag”) próby morskie przechodzi wybudowany już w Chinach, pod koniec roku 2017 lotniskowiec Typ 001A, a na pochylni szanghajskiej stoczni Jiangnan od roku 2017 znajduje się w budowie trzeci lotniskowiec określany roboczym mianem Typ 002. Oprócz niego w budowie znajdują się także trzy inne duże okręty wojenne – krążownik, duży okręt desantowy i śmigłowcowiec. W latach 2013 – 2019 chińska marynarka wojenna wzbogaciła się także aż o 45 nowoczesnych korwet rakietowych Typ 056 i Typ 56A (ostatnia wcielona do służby w dniu 5 listopada 2019 r.), a także kilka fregat Typ 054A.
W nowe, perspektywiczne typy broni przezbrajane są również chińskie wojska lądowe. Większość tych nowych typów uzbrojenia, np. czołgi podstawowe Type 99, bojowe wozy piechoty Type 04 czy rodzina opancerzonych kołowych pojazdów bojowych Type 08, został przyjęta na uzbrojenie jeszcze na początku XXI wieku. Od tego jednak czasu znacznie wzrosła ich liczba w jednostkach wojskowych tak, że praktycznie stanowią one już główny trzon uzbrojenia ChAL -W. Pojawiły się także ich zmodernizowane wersje. Nowym nabytkiem ChAL – W jest za to przyjęty na uzbrojenie w roku 2018 lekki czołg III generacji Type 15. Jest to wysoce mobilny wóz bojowy zdolny do działania w trudnym, niedostępnym dla innych czołgów terenie. Dostosowany jest on również do szybkiego przerzutu drogą lotniczą w dowolny region świata. Możliwe, iż wkrótce na uzbrojeniu wojsk lądowych ChAL – W pojawią się jeszcze nowsze maszyny bojowe. Niektóre z nich, np. bojowe wozy piechoty VN12 i VT4 były już nawet demonstrowane na odbywających się w Chinach targach uzbrojenia.
Oceniając zachodzącą obecnie wielką reformę ChAL – W należy stwierdzić, iż nie jest ona, jak chcą tego co poniektórzy zachodni, gł. amerykańscy analitycy, dowodem agresywnych i imperialnych dążeń chińskiego kierownictwa państwowego. Wręcz przeciwnie, należy ją potraktować jako dowód na strategiczne myślenie i poważne podejście Chińczyków do kwestii bezpieczeństwa państwa we współczesnym mocno turbulentnym i pełnym nowych zagrożeń świecie. Działanie takie jest zgodne ze starą, chińską maksymą, iż nie można zostawić leżącego na talerzu mięsa bez należytej ochrony. W pewnym sensie jest ona też odpowiedzią na działania innych państw, m.in. Japonii, która nie tylko zwiększa wydatki na wojsko, lecz także zamierza odejść od dotychczas obowiązującej, pacyfistycznej konstytucji. Warto też zwrócić uwagę, iż Chiny są praktycznie jedynym z pretendentów do światowego przywództwa, którego siły zbrojne nie uczestniczą w żadnym z trwających obecnie konfliktów. Chińskie siły zbrojne są co prawda obecne w niektórych zapalnych regionach świata, np. w rejonie Zatoki Adeńskiej, Sudanie Południowym czy Mali, ale wykonują tam misje o charakterze ochronnym czy pomocowym. Nie ma więc podstaw by uważać chińską reformę wojskową za szczególne zagrożenie dla światowego pokoju.
