Od lat nie udaje się ucywilizować relacji na polskim rynku rolnym. Każdy ciągnie w swoją stronę, a w grę wchodzą niemałe pieniądze.
Klienci z Podkarpacia płacili 10,50 zł za kilogram malin, który w tym samym czasie kosztował trzy razy więcej w Zachodniopomorskiem – zauważył Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Może w Zachodniopomorskiem i zarabia się więcej – ale chyba nie aż trzy razy tyle co w Podkarpackiem.
To jeden z wyników analiz cen na rynku owoców i warzyw prowadzonych przez Inspekcję Handlową i UOKiK. Taka analiza dostarcza może wiedzy o cenach, ale poza tym nic z niej nie wynika, bo ani IH, ani UOKiK nie są w stanie zmieniać cen owoców na bazarach.
Przewaga jednej strony
Już więcej sensu mają kontrole przetwórców, w której UOKiK sprawdza, czy nie doszło do wykorzystania przewagi kontraktowej wobec mniejszych dostawców owoców.
W wyniku jednej z takich kontroli urząd postawił zarzuty firmie T.B. Fruit Polska, podejrzewanej o wykorzystywanie przewagi wobec sadowników.
Jest to jedna z największych firm skupujących owoce i produkujących koncentrat jabłkowy w Polsce. Osiągnęła ona w ubiegłym roku obrót przekraczający sto milionów złotych. Przetwarza również wiśnie, maliny, aronię, truskawki oraz czarną porzeczkę.
Urząd podejrzewa, że przedsiębiorca wykorzystuje swoją przewagę kontraktową wobec dostawców.
– Z naszych informacji wynika, że spółka T.B. Fruit nie dotrzymuje ustalonych przez siebie terminów płatności. Choć w umowach zobowiązuje się do zapłaty w ciągu 30 dni, to w rzeczywistości rolnicy otrzymują pieniądze znacznie później. Zwłoka wynosi nawet do 200 dni – mówi prezes UOKiK Marek Niechciał.
Zgromadzony do tej pory materiał dowodowy wskazuje, że spółka wydłuża terminy płatności wobec wielu dostawców, co potwierdza przypuszczenie iż w Polsce jest to praktyka stosowana powszechnie.
Dla rolników brak zapłaty w ustalonym terminie może oznaczać utratę płynności finansowej i poważne kłopoty finansowe, dla firmy – jest darmową formą kredytowania swej działalności. Mogło tu więc nastąpić istotne naruszenie interesów dostawców owoców.
Kara za wykorzystywanie przewagi kontraktowej może wynieść do 3 proc. obrotu przedsiębiorcy. Do końca postępowania wobec firmy, którą wzięli na ząb kontrolerzy, jeszcze jednak daleko.
Jabłkowy łańcuch
UOKiK już od dłuższego czasu bada relacje punktów skupu z rolnikami i największymi podmiotami z branży przetwórstwa owoców. Sprawdza, czy ceny i warunki oferowane przez punkty skupu wynikają z sytuacji rynkowej, czy z polityki tych firm i naśladownictwa cenowego.
– Badamy, z pomocą Inspekcji Handlowej, zależności pomiędzy niskimi stawkami w skupach a wysoką ostateczną ceną, jaką płaci konsument w sklepie, czy na bazarze. Chcemy ustalić, na którym etapie sprzedaży dochodzi do podniesienia ceny – dodaje prezes Niechciał.
Z analiz – zgódźmy się, że niezbyt odkrywczych – UOKiK wynika, że jednym z rynków wrażliwych na zmiany cen będzie w tym roku produkcja jabłek. To oczywisty wniosek, bo skoro jabłka są głównym produktem owocowym w Polsce, trudno by branża ta była całkowicie wolna od zawirowań cenowych.
Okres wzmożonego skupu jabłek przypada na czas od sierpnia do listopada. Przewidywania zakładają, że zbiory w tym roku będą zdecydowanie wyższe niż w ubiegłym.
Charakterystyczny dla rynku jest podział na jabłka delikatesowe – przeznaczone do bezpośredniego spożycia, oraz przemysłowe (soki i przetwory) gdzie trafia ok. 60 proc. zbiorów. I właśnie w przypadku jabłek przemysłowych dochodzi najczęściej do nieprawidłowości na poszczególnych ogniwach łańcucha dostaw i opóźnień w regulacji zobowiązań.
Pięć miesięcy czekania
Inną firmą, której działalność wzbudziła zastrzeżenia UOKiK jest spółka Döhler, przeciw której także zostało wszczęte postępowanie. Jest to, podobnie jak T.B. Fruit, jedno z największych przedsiębiorstw skupujących jabłka przemysłowe i owoce miękkie oraz duży producent koncentratu jabłkowego w Polsce.
Zastrzeżenie urzędu wzbudziły umowy, które spółka zawiera z dostawcami owoców. Döhler przewiduje zapłatę za owoce w 90 dni, podczas gdy polskie przepisy dopuszczają płatności w ciągu maksymalnie dwóch miesięcy.
Tyle, że nawet te 90 dni to tylko teoria. Z informacji urzędu wynika, że spółka nie realizuje nawet tak długich, wyznaczanych przez siebie terminów. Opóźnienia wynoszą do 64 dni, czyli w praktyce rolnik czeka na pieniądze nawet ponad pięć miesięcy.
To czego nie można przewidzieć
Nie trzeba przekonywać, że podobne opóźnienia w płatnościach są rażąco nieuczciwe, grożą utratą płynności finansowej przez rolników oraz utrudniają rozwój ich działalności.
– Mamy poważne dowody, że takie praktyki stosuje Döhler. To nie jedyne zarzuty wobec spółki. Nie podoba nam się również niejasny sposób ustalania ceny, który powoduje, że dostawca nie jest w stanie nawet w przybliżeniu oszacować ile dostanie pieniędzy za owoce – mówi prezes UOKiK Marek Niechciał.
Urząd przygotował zmiany prawne, które ułatwią badanie wykorzystywania przewagi kontraktowej. Rada Ministrów przyjęła je 31 lipca. Zniesione zostały m.in. progi wielkości obrotu, które ograniczały interwencję urzędu.
Kształtowanie ceny przez prawie każdą firmę opiera się na wielu czynnikach. Wpływ na to mają m.in. wielkości podaży, warunki pogodowych oraz działania podejmowane przez konkurencję.
Wszystko to trzeba uznać za okoliczności, których nie da się przewidzieć w momencie podpisywania umów – więc dają one przedsiębiorcy dowolność w ustalaniu stawki, który zwykle chce ją narzucać dostawcy owoców.
Ale właśnie po, by takie sytuacje ograniczać, wymyślono umowy kontraktacji. Taka umowa powinna zapewniać minimum niezmienności warunków prowadzenia działalności gospodarczej zarówno dla przetwórcy, jak i rolnika.
