Pod rządami PiS pogorszyła się sytuacja ludzi uboższych, którzy nie mogą zaciągnąć kredytu na swój wymarzony kawałek podłogi. Mają oni coraz mniejsze szanse zdobycia samodzielnego lokalu.
Liczba gospodarstw domowych oczekujących na mieszkanie od gminy wzrosła w latach 2016 – 2019 o 30 proc., a maksymalny czas czekania na lokale socjalne i komunalne wynosił odpowiednio 12 i 17 lat – takie informacje podaje raport Najwyższej Izby Kontroli na temat skuteczności działań administracji publicznej na rzecz zaspokajania potrzeb mieszkaniowych osób o niskich dochodach.
Jak widać, pod rządami Prawa i Sprawiedliwości wyraźnie pogorszyła się sytuacja ludzi uboższych, których nie stać na zaciągnięcie kredytu na swój wymarzony kawałek podłogi. „Dobra zmiana” ograniczyła im szanse zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych.
Deficyt mieszkań, dostępnych dla gospodarstw domowych o niskich dochodach utrzymuje się od wielu lat – ale ostatnio jest coraz trudniej, a administracja publiczna sprawia wrażenie, jakby nie chciała zauważać problemu.
W rezultacie, za czasów rządów PiS liczba mieszkań komunalnych w zasobach gmin spadła z 886,7 tys na koniec 2015 r. do 840,4 tys na koniec 2018 r. Nadal około 10 proc. Polaków zamieszkuje lokale przeludnione i w złym stanie technicznym. Według Eurostatu wskaźnik deprywacji (niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb dostosowanych do europejskich warunków życia) plasuje Polskę na piątym miejscu od końca w Europie!
„Gminy, pomimo podejmowanych działań, nie doprowadziły do poprawy sytuacji osób oczekujących na mieszkania komunalne” – stwierdza raport NIK. Samorządom gminnym brakowało do tego i pieniędzy, i pomocy ze strony państwowych organów administracji. W ponad 70 proc. kontrolowanych gmin potrzeby mieszkaniowe rodzin o niskich dochodach nie zostały zaspokojone.
NIK wprawdzie pozytywnie oceniła podejmowanie przez gminy inwestycji służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, jednak ich zasięg tylko w niewielkiej części pokrywał zapotrzebowanie na lokale. Blisko 77 proc. gmin nie oddało do użytkowania ani jednego budynku po 31 grudnia 2016 r. Gminy po prostu nie mają za co budować – i bez wsparcia ze strony administracji centralnej na pewno nie poradzą sobie z tym problemem. Administracja nie pali się zaś do pomocy, bo PiS nie jest zwolennikiem samorządności gminnej.
Tak więc, gminy finansują gospodarkę mieszkaniową głównie ze środków własnych, posiłkując się z rzadka środkami pozyskiwanymi z Funduszu Dopłat z Banku Gospodarstwa Krajowego.
Wieloletnie programy gospodarowania zasobem mieszkaniowym – jeśli w ogóle istnieją – są często niekompletne. Zdarza się też, że nie są w pełni realizowane, co utrudnia podejmowanie racjonalnych decyzji dotyczących gospodarowania zasobami mieszkaniowymi gmin. Ta substancja mieszkaniowa, która już istnieje, sypie się zaś w niepokojącym tempie.
Same gminy nie są tu bez winy. Niska ściągalność należności za najem lokali, niewłaściwa polityka czynszowa, nieegzekwowanie terminowych wpłat – wszystko to powoduje, że w większości gmin brakuje środków na pokrycie kosztów eksploatacji zasobów mieszkaniowych oraz na modernizację i remonty. Niestety, gminy jedynie sporadycznie motywują najemców lokali do spłaty zadłużenia.
Przychody z czynszów rzadko pokrywają koszty bieżącej eksploatacji lokali, a praktycznie nigdy nie wystarczają one na pokrycie wydatków remontowo-modernizacyjnych. W rezultacie prowadzi to do wyłączania budynków i lokali z użytkowania ze względu na zły stan techniczny – zwłaszcza, że często są to obiekty po prostu stare. Budynki wybudowane przed 1945 r. stanowią około 80 proc. zasobu komunalnego gmin. Z jednej strony, tych mieszkań wciąż brakuje – z drugiej, rośnie liczba pustostanów spowodowanych złym stanem technicznym budynków.
Ponadto Najwyższa Izba Kontroli ustaliła, że gminy nie analizowały rzeczywistej sytuacji ekonomicznej lokalnej społeczności podczas rozpoznawania potrzeb osób ubiegających się o pomoc mieszkaniową. Efktem tych zaniedbań tego mogło być niewłaściwe określenie wysokości kryterium dochodowego – a tym samym nieuzasadniony wzrost liczby gospodarstw domowych oczekujących na mieszkanie od gminy.
W dodatku, obowiązujące uchwały o zasadach najmu lokali mieszkalnych często nie zapewniały przejrzystości zasad i procedur rozpatrywania wniosków oraz najmu mieszkań. Brakowało też jednolitych zasad sprawowania kontroli społecznej nad wynajmowaniem mieszkań komunalnych. Utrudniało to precyzyjne kierowanie pomocy mieszkaniowej do osób wykluczonych ekonomicznie i najbardziej potrzebujących. „Brak szczegółowych i jednolitych rozwiązań w tym zakresie nie zapewnia transparentności procesu przydziału mieszkań” – stwierdza NIK.
W ocenie Najwyższej Izby Kontroli, dotychczasowe przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów znacznie ograniczały możliwość odzyskiwania lokali komunalnych przez gminy i utrudniały ponowne dysponowanie nimi na rzecz gospodarstw domowych o niskich dochodach.
Obecnie zwiększyły się kompetencje gmin w gospodarowaniu mieszkaniami komunalnymi. Gminy mają prawo i możliwość podwyższenia czynszu w razie poprawy sytuacji materialnej najemcy czy rozwiązania umowy najmu, jeśli najemca posiada tytuł prawny do innego lokalu nie tylko w danej miejscowości, ale również pobliskiej. Takie rozwiązania powinny umożliwić gminom bardziej elastyczne i racjonalne gospodarowanie zasobami mieszkaniowymi. zasobem. Przepisy te weszły jednak w życie 21 kwietnia 2019 r., więc na długofalową ocenę ich skutków należy jeszcze poczekać.
Wnioski z tej kontroli są dosyć oczywiste i jednoznaczne. Zdaniem NIK, konieczne jest podjęcie działań służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych gospodarstw domowych o niskich dochodach. Działania te powinny być prowadzone na podstawie aktualnych i rzetelnych, wieloletnich programów gospodarowania zasobami mieszkaniowymi gmin.
Niezbędne byłoby też dostosowanie zasad udzielania pomocy mieszkaniowej do zdiagnozowanych, rzeczywistych potrzeb mieszkańców – oraz wprowadzenie dostępnych form ich zaspokajania. Trzeba zapewnić przejrzystość procesu rozpatrywania i załatwiania wniosków o najem lokali mieszkalnych, wykorzystując w tym celu kontrolę społeczną.
Gminy powinny skuteczniej wykorzystywać dostępne źródła finansowe w celu prowadzenia długofalowej i racjonalnej polityki remontowej, zapobiegającej dekapitalizacji zasobów mieszkaniowych.
Wiadomo więc – dodajmy, że nie od dziś – co należałoby zrobić, aby zmniejszyć głód mieszkaniowy w Polsce. Nie bardzo tylko wiadomo, jak to wszystko zrobić.
