Tytułowy cytat o duszach bielszych ponad śnieg pochodzi z utworu „Legion”, jednej z blisko 600 pozycji wymienionych na stronie Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ).
Światowej sławy lwowsko-wrocławski matematyk Hugo Steinhaus w swych „Wspomnieniach” nazwał ich „bandytami w mundurach”. Marek Edelman odniósł do nich jedno tylko słowo: „faszyści”. Stefan Litauer, akredytowany przy rządzie emigracyjnym dziennikarz, dodał: „polscy faszyści”. „Warcholstwem” określono działania Narodowych Sił Zbrojnych w Biuletynie Informacyjnym AK z 11 kwietnia 1943 r. Rząd na uchodźstwie nie uznał NSZ za część armii polskiej. Napisał o nich Melchior Wańkowicz, że żołnierze tej formacji byli jak „cywilne plewy przegnane wichrem wojny na zachód”.
To ostatnie zdanie odnosi się do sytuacji, w której żołnierze wyodrębnionej z NSZ Brygady Świętokrzyskiej przebili się do Niemiec i pilnowali teraz alianckich magazynów i innych obiektów wojskowych, obozów dla „dipisów”. Owszem, karabiny mieli. Amerykanie i Brytyjczycy na więcej nie pozwalali. Broń była bez naboi. Xawery Dunikowski, znany rzeźbiarz, przedtem sam cudzoziemski legionista, przypomniał sobie, że w służbie Francuzów w Afryce byli też „chłopcy z Gór Świętokrzyskich”.
Temat żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych nie zniknął z areny współczesnych dziejów polskich
Na przykład 5 maja 2018 r. TVP przedstawiła brygadę jedynie w kontekście wyzwolenia 120 kobiet z filii obozu koncentracyjnego. Nadto jest wiele innych mitów dotyczących NSZ, w tym brygady. Sporo ludzi uważa dziś tych żołnierzy za bohaterów. Mają ono prawo do noszenia munduru wraz z odznaczeniami wojskowymi z Virtuti Militari włącznie. Dawni żołnierze NSZ maja swój własny Związek NSZ z zarządami i prezesami, muzeum, tablice pamiątkowe, przed którymi zbiera się dziatwa szkolna i weterani, odbywają z okazji rocznic bojów uroczystości pokropione np. przez kanonika Sławomira Zygę, kanclerza diecezji szczecińsko-pomorskiej, a w Małopolsce i w Kieleckiem przez proboszczów. Stają na baczność, gdy przed grobem Nieznanego Żołnierza po odczytaniu nazwy ich formacji pododdziały ze wszystkich rodzajów broni skandują „chwała bohaterom”.
I tak się faktycznie czują, mają do tego prawo „na piśmie”, a nawet w druku i na ekranach telewizyjnych. W ślad za dekretem z 1 stycznia 1988 r. ówczesnego prezydenta RP na uchodźstwie Kazimierza Sabbata, stanowiącym, że żołnierze NSZ, którzy brali udział w walkach z okupantami w latach 1939–1945 „spełnili swój obowiązek obywatelski i żołnierski wobec Rzeczypospolitej Polskiej”, Sejm RP VII kadencji podjął 9 listopada 2012 r. – i to przy aplauzie większości Izby – z okazji 70-lecia powstania NSZ uchwałę stwierdzającą, że NSZ „dobrze zasłużyły się Ojczyźnie”. 7 września 2009 r. prezydent Lech Kaczyński wystosował list specjalny do organizatorów i uczestników obchodów rocznicy mordu na żołnierzach NSZ i nadawał żołnierzom tej formacji wysokie odznaczenia państwowe. Prezydent Andrzej Duda w 2017 r. pośmiertnie awansował członków NSZ na wyższe stopnie oficerskie i również nie skąpił odznaczeń wojskowych. Orderu Virtuti Militari przyznać nie miał prawa, decyduje o tym kapituła. Była w 1943 taka „kapituła” złożona z dowódców okręgów NSZ. Odznaczeni w taki uzurpatorski i bezprawny sposób, o ile jeszcze żyją, mogliby z tym najwyższym odznaczeniem paradować z okazji świąt państwowych.
III Republika podała rękę niechwalebnym epigonom II Rzeczpospolitej. I w tej dziedzinie pielęgnowane jest dziedzictwo narodowe
Jeśli 11 listopada narodowcy żądają „czystej Polski i Europy” i nie wstydzą się rasistowch haseł, jak faszyści pod Wodzisławem zlatują się jak na swą Łysą Górę i „heilują” na cześć Führera, jak w Dzierżonowie pod hasłem SS „Blut und Ehre” (Krew i Honor) – odbywają się międzynarodowe festiwale zespołów muzycznych, jak w historycznej Sali BHP w stoczni gdańskiej obraduje „plenarnie” ONR, jak się organizuje marsze i demonstracje „Wszechpolaków” i rodzimych „falangistów” i przez Warszawę ciągnie się „majowy marsz szturmowy” – czyż nie jest to powód do wstydu?
Czy zmierzamy do rzeki, do której wejść nie wolno?
„Młodzieżówka” radykalnych narodowców spod znaku „Koliber” (zauważmy: chce Aleję I Armii Wojska Polskiego przemianować na Aleję Narodowych Sił Zbrojnych) otacza żołnierzy NSZ prawdziwym kultem. Widzi w nich prawdziwych Polaków i bohaterów. NSZ – jak piszą na swych internetowych stronach – miały liczyć do stu tysięcy walczących. Skromniejsze dane przytacza się odnośnie do Brygady Świętokrzyskiej – od 800 do 1300 – zwartej i poniekąd kadrowej części NSZ. Zajmowała ona szczególne miejsce i stąd należna jej większa nasza uwaga.
W połowie stycznia 1945 r., po defiladzie przed swym dowództwem i niemieckimi oficerami łącznikowymi, podjęła brygada marsz na zachód, do Niemiec. Najpierw poruszała się przez Śląsk. Most nad Pilicą przeszła bez trudu – Niemcy wycofali swe posterunki. Odtąd już nieustannie armia niemiecka mościła jej drogę. Gdy znalazła się na terenie kontrolowanym przez Armię Środek marszałka Ferdinanda Schörnera, niemiecki sztab skierowano do brygady oficerów SS. Zapewniali oni kwatery, żywność oraz sprzęt wojskowy z amunicją włącznie. W Berlinie Goebbels napisał w swym „Tagebuch”, że wszyscy walczący z bolszewikami zasługą na poparcie III Rzeszy.
Rozwój wydarzeń w okupowanej Polsce oraz struktury podziemia były ciągle pod obserwacją tajnych służb, w tym Gestapo. Jej agentem w placówce w Radomiu był Hubert Jura („Tom”). Tenże przy pomocy Paula Fuchsa z SS stworzył specjalną sieć konfidentów. Na „Toma” sąd AK wydał wyrok śmierci, ale ten się wywinął. Z uzyskanych już po wojnie dokumentów Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) wynika, że agentów w rodzaju „Toma” było więcej. Inspirowali oni do walk z AK, a szczególnie z AL. Zamordowanie 17 jeńców z lewicowej formacji bojowej oraz wydanie w ręce Gestapo działaczy polskiego państwa podziemnego obciąża również specjalne grupy brygady. Podszywając się pod AK, dokonywała rekwizycji u ziemiaństwa, zabierając konie, furaż i żywność.
Zdawało się jej dowódcom, że po przekroczeniu granicy niemieckiej zdołają osiągnąć główny cel: połączyć się z oddziałami III Armii generała George’a S. Pattona. Amerykańska Secret Service obserwowała poczynania brygady już od lat i nie mogło być zaskoczeniem, że z planów dowództwa brygady, by stała się sojusznikiem aliantów, nic nie wyszło. Co więcej, Amerykanie rozbroili w Coburgu całą brygadę. Również Brytyjczycy odmówili jej statusu sił alianckich. Specjalny wysłannik do Londynu Jerzy Dobrzycki nic nie wskórał.
Generał Władysław Anders ich nie chciał. Meldunek kierownictwa AK z 1 stycznia 1945 roku brzmiał: „[…] działalność NSZ bez zmian. Współpracują z Niemcami”. Próba pozyskania polskich oficerów z Oflagu w Murnau też była nieudana.
Tak więc ta lakoniczna opinia Melchiora Wańkowicza, że wiatr ze wschodu przywiał plewy na zachód, była arcytrafna.
Skrajnie inne zdanie w sprawie NSZ reprezentują w obecnym demokratycznym państwie prawa najwyżsi dostojnicy III RP. Ci wołają: „Chwała bohaterom”.
